Rudolf Stefan Jan Weigl (ur. 2 września 1883 w Přerowie na Morawach, zm. 11 sierpnia 1957 w Zakopanem) – polski biolog, wynalazca pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu, prekursor zastosowania owadów, głównie wszy odzieżowej jako zwierzęcia laboratoryjnego do hodowli zarazka tyfusu.

Urodził się w rodzinie austriackiej. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywał się w polskiej tradycji kulturowej. Jego ojczym Józef Trojnar był profesorem gimnazjalnym w Jaśle i Stryju.

Uczęszczał do gimnazjum w Jaśle i w Stryju, następnie podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim. Ukończył je w 1907 roku.

Po studiach Rudolf Wiegl został asystentem prof. Józefa Nusbauma-Hilarowicza, obronił doktorat i w 1913 habilitację z zoologii, anatomii porównawczej i histologii. Jako privatdozent Uniwersytetu Lwowskiego prowadził badania nad budową komórki, w szczególności zaś – budową aparatu Golgi-Kopscha i zagadnieniem transplantacji.

W czasie I wojny światowej został powołany do wojska jako parazytolog. Rozpoczął badania nad nękającą wówczas świat epidemiczną chorobą – tyfusem plamistym i roznoszącymi go wszami. W wyniku gruntownych badań wynalazł pierwszą na świecie skuteczną szczepionkę przeciw tej groźnej chorobie. Jego wynalazkiem było wykorzystanie wszy jako zwierząt laboratoryjnych, co umożliwiło dalsze badania nad tyfusem.

W latach 1918-1920 pracował w laboratorium wojskowym w Przemyślu.

Sukcesy, jakie odniósł w badaniach nad riketsjami – czynnikiem etiologicznym tyfusu plamistego spowodowały, iż w 1920 powołano go na stanowisko profesora biologii ogólnej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W dwudziestoleciu międzywojennym kontynuował swoje badania nad riketsjami i szczepionką przeciwtyfusową. Wraz z grupą współpracowników stworzył w gmachu starego uniwersytetu przy ul. Mikołaja laboratorium badawcze, gdzie wytwarzano również niewielkie ilości szczepionki przeciwtyfusowej.

Światowy rozgłos przyniosła Weiglowi akcja szczepień przeciw durowi plamistemu w katolickich misjach belgijskich w Chinach. Uratowano dzięki nim nie tylko wielu misjonarzy, ale także tysiące Chińczyków. Otrzymał za to najwyższe odznaczenie papieskie – order św. Grzegorza, odznaczenia belgijskie, członkostwo wielu instytucji naukowych, jego kandydaturę wystawiano wielokrotnie do Nagrody Nobla. Do lwowskiego Instytutu prof. Weigla przyjeżdżali naukowcy z całego niemal świata by poznawać tajniki wiedzy biologicznej i uczyć się metod badawczych.

W 1939 roku profesor Weigl wyjechał do Abisynii, gdzie pomagał w opanowaniu epidemii duru plamistego. Wobec zagrożenia wojennego zdecydował się na przerwanie prac i powrót do kraju. Wiedział bowiem, że tam, gdzie wojna, tam również pojawia się tyfus.

Problem zwalczania tyfusu plamistego miał ogromne znaczenie dla obu okupantów ziem polskich, dlatego dążyli oni do przekształcenia laboratorium badawczego w zakład produkcyjny. W okresie pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (22 września 1939-29 czerwca 1941) produkcja szczepionki przeciwtyfusowej została znacznie rozbudowana, m.in. na skutek przekazania przez Sowietów na ten cel budynku gimnazjum żeńskiego im. Królowej Jadwigi.

Po wkroczeniu Niemców do Lwowa 30 czerwca 1941 roku, po zamordowaniu przez nich w nocy z 3 na 4 lipca grupy 25 polskich profesorów i kilkunastu członków ich rodzin na Wzgórzach Wuleckich sytuacja, w jakiej znalazło się lwowskie środowisko naukowe, stała się bardzo trudna. Skłoniło to Weigla do podjęcia się trudnego dzieła dalszego prowadzenia (jako kierownik naukowy) Instytutu Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami na potrzeby armii niemieckiej. Widział w tym możliwość pomocy dla licznej rzeszy pozbawionych pracy profesorów i asystentów. Wymógł na Niemcach prawo do całkowitej decyzji w doborze personelu, biorąc za niego pełną odpowiedzialność. Instytut zaczął wzrastać w postępie geometrycznym.

Profesor Weigl nigdy nie zaparł się swojej przybranej ojczyzny. Skutecznie oparł się prośbom i żądaniom Niemców, by podpisać Reichslistę, proponującemu mu podpisanie jej generałowi SS Katzmannowi odpowiedział: "Człowiek raz na całe życie wybiera sobie narodowość. Ja już wybrałem".

W 1942 zgłoszony do nagody Nobla, poparcia jego kandydatury odmówili Niemcy jako rewanż za odmowę podpisania Reichlisty i objęcia katedry w Berlinie.

Uratował, jak się dziś ocenia, około 5 tysięcy przedstawicieli lwowskiego środowiska naukowego (także żydowskich naukowców, m.in. Ludwika Flecka i małżeństwo Meislów), zagrożonej wywozem do Niemiec młodzieży akademickiej i gimnazjalnej, bojowników ruchu oporu. Szczepionka nielegalnie trafiała do ludności cywilnej, partyzantów, a także do warszawskiego getta.

Przed wkroczeniem wojsk sowieckich do Lwowa w 1944, profesor Weigl wyjechał do Krościenka (odmówił ewakuacji do Niemiec). Kierownictwo lwowskiego laboratorium przeciwtyfusowego przejął po nim dr Henryk Mosing. Po zakończeniu wojny Weigl zamieszkał w Krakowie i kontynuował swe badania i wytwarzanie szczepionki najpierw na Uniwersytecie Jagiellońskim, później – aż do emerytury w 1951 roku na Uniwersytecie w Poznaniu. Zmarł 11 sierpnia 1957 roku w Zakopanem, został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Pomnik Rudolfa Weigla we Wrocławiu

Zwalczany przez władze komunistyczne, które udaremniły przyznanie mu w roku 1948 nagrody Nobla, do której był zgłoszony przez akademię szwedzką. Fałszywie oczerniany przez niektórych swoich współpracowników o ko­la­bo­ra­cję z Niemcami.

W 2003 został pośmiertnie odznaczony przez izraelski instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Imię Rudolfa Weigla nosi szpital w Blachowni k. Częstochowy.

Profesor Rudolf Weigl miał jedno dziecko (z pierwszą żoną, Zofią z Kulikowskich) - syna Wiktora, którego jedną z dwóch córek jest psycholog Krystyna Weigl-Albert.

Pamiątki po profesorze Weiglu (prace naukowe, artykuły, fotografie) oraz szereg przedmiotów z wyposażenia laboratorium zostały przekazane przez jego przyjaciół (w tym prof. Stefana Kryńskiego) do Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu.

http://www.lwow.home.pl/rudolf-weigl.html

http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/96/23.pdf