Uniwersytet Lwowski – uniwersytet we Lwowie, założony przez Jana Kazimierza w 1661 jako Akademia Lwowska, do 1940 Uniwersytet Jana Kazimierza; jeden z najstarszych w Europie Wschodniej i czwarty najstarszy uniwersytet założony na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obecnie nastał czas na wznowienie jego działalności dla Polaków (i nie tylko) zamieszkujących Lwów i okolice a także dla zainteresowanych z Polski.

Kolegium Jezuickie (1608-1661)

• 1608 - założenie kolegium jezuickiego we Lwowie

Akademia Jezuicka (1661-1758)

• 20 stycznia 1661 król polski Jan Kazimierz ogłosił: Zgodziliśmy się łatwo i chętnie ażeby kolegium ojców jezuitów we Lwowie godność akademii i tytuł uniwersytetu został nadany. I pozwalamy, aby w tymże kolegium generalne studium w każdym dozwolonym fakultecie ustanowione było, tj. teologii scholastycznej i moralnej, filozofii, matematyki, obojga praw, medycyny, sztuk wyzwolonych i nauk zgoła wszystkich, według przyjętego akademii i uniwersytetu zwyczaju i praktyki.
• Ze względu na obowiązujące wówczas w Polsce prawa, oprócz dekretu królewskiego do utworzenia Akademii niezbędna była uchwała sejmowa i aprobata papieża. Mimo wielokrotnych prób Sejm na kolejnych sesjach w latach 1661-1665 nie wyraził zgody na utworzenie we Lwowie Akademii (wobec silnego sprzeciwu ze strony Akademii Krakowskiej i Zamojskiej), zaś papież Aleksander VII zezwolił jedynie na nadawanie stopni doktorskich z teologii i filozofii, do czego kolegium jezuickie miało już prawa nadane w 1552 przez papieża Juliusza III. Do najbardziej znanych absolwentów tej uczelni należy ksiądz Grzegorz Piramowicz, pedagog, działacz oświatowy, pisarz oświeceniowy i filozof.

Akademia Lwowska (1758-1773)

• 18 kwietnia 1758 król polski August III podpisał dyplom potwierdzający całkowicie przywilej Jana Kazimierza z 1661, nadając lwowskiej Akademii prawa takie, jakie posiadała Akademia Krakowska.
• 24 marca 1759 Papież Klemens VII wydał bullę, zatwierdzającą Akademię Lwowską i podnoszącą ją do godności uniwersytetu. Uzyskano prawo do wykładania: gramatyki, retoryki, filozofii, teologii scholastycznej i moralnej, dogmatycznej i pozytywnej, kanonów świętych i prawa kanonicznego, prawa cywilnego, i innych nauk.
• 11 grudnia 1759 odbyło się uroczyste otwarcie Akademii Lwowskiej i pierwsza promocja doktorska. Wśród pierwszych doktorów był znany poeta Franciszek Karpiński, wśród wykładowców - m.in. Grzegorz Piramowicz
• Od 1761 trwały procesy sądowe przeciwko Akademii Lwowskiej, wytoczone przez Akademie: Krakowską i Zamojską, nie przyniosły one jednak ostatecznego rozstrzygnięcia sporu.
• W 1764, na sejmie koronacyjnym, nowo wybrany król Stanisław August Poniatowski, zatwierdził konstytucję, która potwierdziła przywileje Akademii krakowskiej, zamojskiej i wileńskiej, o lwowskiej nie wspominając.
• Od 1767 na Akademii Lwowskiej istniał (do 1804) prowizoryczny instytut z językiem wykładowym ruskim.
• W 1773, po pierwszym rozbiorze Polski, władze austriackie rozwiązały zakon jezuitów, prowadzący Akademię Lwowską. Akademia została przekształcona w szkołę średnią (kształcącą w zakresie filozofii i prawa). Oprócz niej na bazie Akademii powstały: Kolegium Medyczne i Kolegium Teologii Katolickiej (tzw. Akademia Stanowa) dla młodzieży szlacheckiej.

Uniwersytet Józefiński (1784-1805)

• 21 października 1784 cesarz austriacki Józef II podpisał dyplom fundacyjny dla świeckiego uniwersytetu we Lwowie, zwanego józefińskim. Podstawowym językiem nauczania była łacina, pomocniczymi: język polski i niemiecki. Zadaniem uczelni było kształcenie Austriaków: Niemców, Polaków i Rusinów z różnych stanów (duchowieństwo, szlachta, mieszczanie); głównie do zawodów urzędniczych. Siedzibą uniwersytetu stał się klasztor potrynitarski przy ul. Krakowskiej (obecnie w tym miejscu znajduje się cerkiew Przeobrażeńska). Uniwersytet miał cztery wydziały: teologiczny, filozoficzny, prawny i medyczny. Uniwersytet ten funkcjonował przez 21 lat. Wykłady odbywały się po łacinie, niemiecku i w języku staro-cerkiewno-słowiańskim.
• W 1805, z uwagi na włączenie do zaboru austriackiego tzw. Galicji Zachodniej z Krakowem, zarządzono połączenie uniwersytetu lwowskiego i krakowskiego.

Liceum Lwowskie (1805-1817)

• 1805 - Uniwersytet Lwowski przekształcono w liceum - wyższy zakład naukowy z wydziałami: prawa, filozofii, teologii i chirurgii. Różnił się on od uniwersytetu mniejszą liczbą katedr, krótszym okresem nauki, brakiem uprawnień (lecz tylko do 1806) do nadawania promocji doktorskich. Liceum lwowskie istniało 12 lat.
• 1808 - rusińscy studenci Uniwersytetu wystąpili o zniesienie wykładów w języku staro-cerkiewno słowiańskim i przejście w całości na język niemiecki, uważając naukę w "martwym języku" za dyskryminację.

Uniwersytet Franciszkański (1817-1918)

• 7 sierpnia 1817, po kongresie wiedeńskim, który wyłączył Kraków spod jurysdykcji Austrii, cesarz austriacki Franciszek I podpisał powtórny akt fundacji uniwersytetu lwowskiego z niemieckim językiem wykładowym, z trzema fakultetami (bez medycznego).
• W okresie powstania listopadowego młodzież studencka Uniwersytetu Lwowskiego tłumnie uciekała do Królestwa Kongresowego, by walczyć w szeregach powstańców.
• Od 1833 rozpoczęła się na uniwersytecie era konspiracyjna. Powstały wówczas organizacje konspiracyjne: Związek Przyjaciół Ludu, Węglarstwo polskie, Stowarzyszenie Ludu Polskiego itd., w których działali aktywnie studenci: Franciszek Smolka, Kazimierz Grocholski, Albin Dunajewski, Karol Szajnocha i in. Organizacje te były zwalczane przez policję zaborczą, zaś konspiratorzy zamykani w ciężkich więzieniach.
• 6 kwietnia 1848, w okresie Wiosny Ludów uniwersytet uzyskał pełną autonomię i pozwolenie na prowadzenie wykładów po polsku, podpisane przez gubernatora austriackiego Stadiona.
• 2 listopada 1848 generał austriacki Hammerstein rozkazał zbombardować zbuntowane miasto. W wyniku bombardowania spłonęły budynki uniwersyteckie wraz z biblioteką. Z ok. 51 tys. tomów uratowano jedynie ok. 13 tys.
• Po półrocznej przerwie na uspokojenie nastrojów uniwersytet wznowił wykłady w 13 salach lwowskiego ratusza.
• 2 stycznia 1851 namiestnik Galicji hr. Agenor Gołuchowski przekazał dla uniwersytetu gmach obok kościoła św. Mikołaja (nazywany po 1920 roku starym uniwersytetem), który był zajmowany do czasu kasaty zakonu jezuitów przez konwikt jezuicki, później zaś przez wojsko.
• W dziesięcioleciu 1851-1860 Austriacy w myśl zasady divide et impera przyznali Rusinom uprzywilejowane stanowisko, wprowadzając częściowe wykłady w języku ruskim na wydziałach teologicznym i prawniczym, Polakom zezwalając jedynie na stworzenie katedry języka polskiego.
• Od 1867, kiedy w cesarstwie austro-węgierskim zapanowała era konstytucyjna, rozpoczęła się walka o polski charakter uniwersytetu lwowskiego, która przyniosła stopniowo wzrost liczby wykładów w języku polskim.
  • w 1870 prowadzono 46 wykładów w języku niemieckim, 13 po łacinie, 13 po polsku i 7 po rusku
  • w 1874 prowadzono 59 wykładów w języku polskim, 13 po łacinie, 11 po niemiecku i 7 po rusku
  • w 1906 prowadzono 185 wykładów w języku polskim, 19 po łacinie, 5 po niemiecku
• W 1882 Uniwersytet został częściowo spolonizowany (po długiej walce społeczności polskiej, która obroniła uczelnię przed likwidacją na rzecz niemieckiego uniwersytetu w Czerniowcach). Wtedy to rozpoczął się okres świetności uniwersytetu, który na przełomie XIX i XX wieku był największą uczelnią Galicji i drugą w Austrii (w 1913 miał blisko 5 tysięcy studentów, w tym kobiety, które dopuszczono na medycynę i filozofię w 1897 roku).
• W 1894 Uniwersytet otrzymał Wydział Lekarski, stając się uczelnią czterowydziałową. Większość wykładów prowadzono w języku polskim, ale były także wykłady po ukraińsku i łacinie. Wraz z rozwojem ruchu narodowego ukraińskiego narastał jednak konflikt społeczności polskiej i ukraińskiej o język uczelni (Ukraińcy żądali obowiązkowego wykładowego języka ukraińskiego).

Uniwersytet Jana Kazimierza (1919-1939)

• 22 listopada 1919 uchwałą Rządu RP uniwersytetowi nadano imię założyciela - króla Jana Kazimierza. Była to jedna z największych i najbardziej zasłużonych placówek naukowych odrodzonej Polski, gdzie wykładali słynni, światowej sławy naukowcy (patrz link zewnętrzny [1]), gdzie powstawały i działały słynne środowiska lwowskich naukowców, takie jak: lwowska szkoła matematyczna, lwowsko-warszawska szkoła filozoficzna, lwowska szkoła antropologiczna, lwowska szkoła zoologiczna, lwowska szkoła geograficzna i in., gdzie dokonywano ważnych odkryć naukowych i publikowano prace naukowe na światowym poziomie.
• 26 lutego 1920 Uniwersytetowi Jana Kazimierza przekazano nowe budynki, w tym okazały gmach Sejmu Krajowego Galicji przy ulicy Marszałkowskiej 1, który stał się gmachem głównym uczelni. W okresie międzywojennym UJK posiadał 12 obiektów dydaktycznych przy ulicach: Kościuszki, Mickiewicza, św. Mikołaja, Długosza, Piekarskiej, Pijarów, Głowińskiego, Zielonej, dwa ogrody botaniczne - przy ul. Długosza i Cetnerowskiej, bibliotekę przy ul. Mochanckiego i domy profesorskie przy ul. Supińskiego.
• Uniwersytet miał pięć wydziałów:
  • Teologiczny (w 1934/35 222 studentów), mieszczący się w gmachu posejmowym przy ul. Marszałkowskiej 1 Prawa (w 1934/35 2978 studentów), mieszczący się w gmachu przy ul. Mickiewicza 5
  • Lekarski (w 1934/35 638 studentów) oraz w jego ramach Oddział Farmaceutyczny (w 1934/35 263 studentów), mieszczący się w kompleksie gmachów przy ul. Piekarskiej i Głowińskiego oraz Pijarów
  • Humanistyczny (w 1934/35 892 studentów), mieszczący się w gmachu posejmowym przy ul. Marszałkowskiej 1, a także przy ul. Mickiewicza 5 i Kościuszki 9
  • Matematyczno-Przyrodniczy (w 1934/35 870 studentów) mieszczący się w gmachu starego uniwersytetu przy ul. Mikołaja 4 a także przy ul. Długosza 6 i 8 oraz Kościuszki.

Uniwersytet (1940-1941)

• W 1939 po anektowaniu Lwowa przez wojska sowieckie uniwersytet nadal funkcjonował. Zajęcia w pierwszym trymestrze (X-XII 1939 r) odbywały się według polskich przedwojennych programów. Stopniowo następowały zmiany. 18 października odwołano polskiego rektora prof. Romana Longchamps de Berier. Na jego miejsce powołano, nieposiadającego żadnego stopnia naukowego, działacza partyjnego z Kijowa Mychajłę Marczenkę. 8 stycznia 1940 r. uniwersytetowi nadano nazwę "Lwowski Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki". Uniwersytet funkcjonował do czerwca 1941, częściowo z przedwojenną polską kadrą naukową. Wykłady odbywały się po polsku i ukraińsku. W 1940 r. z uniwersytetu wydzielony został Wydział Lekarski, z którego utworzono odrębną uczelnię - Instytut Medyczny. Wydział Teologiczny został natomiast zlikwidowany pod koniec 1939 r.

Podziemny Uniwersytet Jana Kazimierza (1941-1944)

• W okresie okupacji hitlerowskiej Lwowa (czerwiec 1941-lipiec 1944) uniwersytet został przez okupantów zamknięty. Już w pierwszych dniach okupacji hitlerowcy wraz z faszystami ukraińskimi z batalionu Nachtigall, dokonali mordu kilkudziesięciu profesorów lwowskich uczelni, głównie Uniwersytetu. Funkcjonowały jedynie oficjalnie kursy medyczne a działalność uniwersytetu prowadzona była nielegalnie w mieszkaniach prywatnych, w ramach tajnych kompletów.

Uniwersytet po 1944

• W sierpniu 1944 r., po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie, wznowiono działalność naukową uniwersytetu.
• Pierwsza kadra (w tym 4 na 5 dziekanów) i pierwsi studenci, to przede wszystkim Polacy.
• Polscy naukowcy stopniowo opuszczali Lwów udając się na zachód, zaś nowa kadra naukowa napływała z Ukrainy wschodniej i ZSRR. Po 1946 r. we Lwowie pozostali nieliczni Polscy uczeni, m.in. Mieczysław Gębarowicz, Przemysław Dąbkowski, Juliusz Makarewicz.
• Oficjalnie zmieniono patrona z Jana Kazimierza na Iwana Franko.
• Obecnie żyje we Lwowie spora grupa Polaków która chciałaby się kształcić na Polskim Uniwersytecie we Lwowie ale władze lokalne a także ukraińskie, odmawiają im tego prawa przy biernej postawie władz Polski. Najwyższa jest pora aby powstał taki uniwersytet a władze ukraińskie przestały dyskryminować Polaków i na siłę ich ukrainizować.