Politechnika Lwowska, politechnika we Lwowie, założona w 1843, otwarta w 1844, najstarsza polska uczelnia techniczna.

Powstanie uczelni technicznej we Lwowie

W roku 1811 zezwolono na otwarcie szkoły realnej we Lwowie. Czasy wojen napoleońskich opóźniły jej otwarcie do roku 1817. Miała ona charakter techniczny i traktowana była jako zapowiedź utworzenia wyższej szkoły technicznej. Dyrektor Alojzy Uhle (Austriak znający język polski) zachęcał do wykładania przedmiotów w języku polskim. Ukończenie szkoły dawało wstęp na Politechnikę Wiedeńską, do czego zachęcały przyznawane stypendia rządowe. Szkoła realna we Lwowie jako pełna szkoła średnia istniała w latach 1817-1825, ale w następnych latach zmienione jej profil w kierunku humanistycznym, podczas gdy Galicja potrzebowała szkolnictwa technicznego. W roku 1835 powołano Akademię Realno-Handlową, co było rozwiązaniem połowicznym, bo nauczanie na kierunku technicznym było poniżej poziomu szkoły średniej.

Dopiero w roku 1843 cesarz Ferdynand I zgodził się na wzmocnienie Akademii trzyletnimi oddziałami o kierunku technicznym i gospodarstwa wiejskiego oraz na powołanie wyższej szkoły we Lwowie pod nazwą Akademii Technicznej (AT). W ciągu jednego roku załatwiono wszelkie sprawy związane z uruchomieniem Akademii i 4 listopada 1844 roku odbyło się uroczyste jej otwarcie. Dyrektorem uczelni był Austriak z Galicji Florian Szindler. Uczelnia miała dwa trzyletnie oddziały – Techniczny i Handlowy i była powiązana ze Szkołą Realną. Akademia mieściła się na rogu ulicy Ormiańskiej i Teatralnej w domu Darowskiego.

Dzieje Akademii Technicznej można podzielić na trzy okresy:

1. do Wiosny Ludów (1844–1848)
2. przejściowy (1848 – 1860)
3. stopniowej polonizacji i przekształcenia Akademii w Szkołę Politechniczną (1860–1877)
4. Okres działalności do Wiosny Ludów

W pierwszym okresie położono podwaliny pod uczelnię techniczną. Powołano sześć katedr:

• Matematyki
• Fizyki
• Mechaniki
• Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego
• Chemii
• Geodezji

Wybuch Wiosny Ludów dawał szansę polonizacji Akademii Technicznej. Związek Akademicki we Lwowie w marcu 1848 zwrócił się do cesarza o wprowadzenie języka polskiego w szkolnictwie, urzędach i sądach. We wrześniu tego roku nowe ministerstwo oświaty zgodziło się wstępnie na wykłady w języku polskim. Wkrótce jednak po upadku Wiosny Ludów wykłady w Akademii Technicznej zostały zawieszone. 1 listopada 1848 w czasie ostrzału centrum Lwowa przez artylerię austriacką, w czasie wydarzeń rewolucyjnych spłonął budynek Akademii Technicznej.

Okres przejściowy

W latach 1848–1850 Akademia Techniczna we Lwowie była nieczynna. Po odbudowaniu gmachów Akademii Technicznej, w roku 1851 podjęto zajęcia. Nowym kierownikiem katedry Matematyki został pierwszy Polak na katedrze Akademii Technicznej – profesor zwyczajny Wawrzyniec Żmurko (absolwent Politechniki Wiedeńskiej, doktoryzował się z równań całkowych w Uniwersytecie w Wiedniu), którą kierował w latach 1851–1872. Profesor Żmurko uważany jest za inicjatora lwowskiej szkoły matematycznej. Po przejściu na Uniwersytet Lwowski w roku 1872, w dalszym ciągu wykłada matematykę wyższą (do roku 1884) w Akademii Technicznej. W latach 1848-1870 nie przybyła żadna katedra w Uczelni.

Już w roku 1851 próbowano przekształcić Akademię Techniczną w dwupoziomową uczelnię - na wzór paryskiej politechniki - o dwuletnim obowiązkowym (dla wszystkich techników) programie studiów matematyczno-fizycznych, po których następowałyby studia specjalistyczne z budownictwa, mechaniki, chemii i geodezji. Los Oddziału Handlowego w tym projekcie nie był określony. W roku 1854 odłączono od Akademii Technicznej szkołę realną i przekształcono ją w samodzielną sześcioletnią szkołę średnią, która była wzorem dla innych szkół realnych organizowanych w Galicji. Odtąd kandydaci na studia w Akademii Technicznej byli zobowiązani do posiadania matury nowo powstałego ośmioklasowego gimnazjum ogólnokształcącego albo ukończoną szkołę realną.

Przyspieszenie zmian w Akademii Technicznej spowodowała sytuacja polityczna. Austria w roku 1859 przegrała wojnę z Włochami (w wyniku czego utraciła północne Włochy), a w roku 1866 wojnę z Prusami o Śląsk. Austria zostaje przekształcona w dualistyczną monarchię parlamentarną. Galicja pozostaje w austriackiej części państwa. Polacy byli zawiedzeni, gdyż liczyli na trójczłonowe państwo. Ustawa zasadnicza (z 1867 r.) przyznała sejmom krajowym prawo organizowania szkolnictwa zawodowego. W roku następnym sejm krajowy Galicji wyłonił komisję do reorganizacji Akademii Technicznej, która powróciła do koncepcji dwupoziomowej uczelni technicznej z pięcioma wydziałami (budownictwa, mechanicznym, chemicznym, leśnym i handlowym).

Sejm galicyjski w roku 1868 zatwierdził własny projekt organizacji uczelni technicznych, ale ze względu na to, że był on niezgodny z projektami ogólnopaństwowymi, reorganizacja Akademii Technicznej przeciągnęła się do roku 1877. Tymczasem w latach 1868-1875 następuje w Galicji wprowadzenie języka polskiego w sądownictwie, szkolnictwie i administracji, po ogłoszeniu autonomii Galicji w roku 1867. Wyższe uczelnie w Galicji spolonizowano w latach 1870-1873.

Stopniowa polonizacja i przekształcenia Akademii w Szkołę Politechniczną

Dekret cesarski z października 1870, wprowadzający język polski w Akademii Technicznej, powołujący nowe katedry i pozwalający na zgłaszanie propozycji obsadzania katedr oraz ustalanie regulaminów wewnętrznych, powoduje szybkie zmiany w Uczelni.

We wrześniu 1872 roku nominację na stanowisko dyrektora Akademii otrzymuje profesor fizyki Ryszard Strzelecki (drugi Polak na katedrze Akademii Technicznej), pierwszy wybrany rektor Uczelni. Większość profesorów nie władających językiem polskim opuściła Akademię Techniczną. Kolegium profesorów zaproponowało utworzenie czterech wydziałów:

• Inżynieryjno-Lądowego
• Budownictwa
• Chemii
• oraz Budowy Maszyn (w latach 1875-1880 nazywanego Budowy Machin)

Model uczelni dostosowano do systemu austriackiego, by nie mieć ciągłych kłopotów z Wiedniem. Pozostała zaś kłopotliwa sprawa Oddziału Handlowego Akademii Technicznej, na początku równorzędnego z Oddziałem Technicznym, który od roku 1852 był tylko dwuletnią szkołą średnią, a od roku 1860 nawet jednoroczną. W roku 1872 przywrócono dwuletni Oddział Handlowy Akademii Technicznej, ale już w roku 1875 Ministerstwo Oświaty w Wiedniu oddzieliło studia handlowe od technicznych i również we Lwowie utworzyło Akademię Handlową.

W wyniku decyzji cesarskich w roku 1870 w Akademii powołano trzy nowe katedry:

• Geometrii Wykreślnej (kierownik – Karol Maszkowski, 1870-1886)
• Mechaniki i Teorii Maszyn (Jan Nepomucen Franke, 1871-1892)
• Budownictwa Drogowego, Wodnego, Mostów i Kolei Żelaznych (Józef Jagermann, 1870-1888), którą w roku następnym przemianowano na Katedrę Inżynierii

W 1871 uruchomiono katedry:

• Geodezji (Dominik Zbrożek, 1871-1889)
• Technologii Chemicznej (Herman Rudolf Gunsgurg)

12 marca 1872 wydano pozwolenie na budowę nowych pomieszczeń Akademii. Kierującym budową wybrano profesora Juliana Zachariewicza.

W roku 1872 powstały nowe katedry:

• Mineralogii i Geologii (Julian Niedźwiecki, 1872-1908)
• Technologii Mechanicznej z Nauką o Maszynach (Stanisław Ziembiński, 1872-76, Julian Bykowski 1877-1908)
• Rysunków Odręcznych i Modelowania (Leonard Marconi, 1872-1899)

W roku 1873 powstała katedra Budownictwa Drogowego i Wodnego, wyłączona z katedry inżynierii (Józef Rychter, 1874-1902). W roku 1875 zostaje utworzona katedra Budowy Maszyn (Bogdan Maryniak, 1876-1902), a w roku następnym katedra Konstrukcji Budowniczych i Policji Budowlanej (Gustaw Bisanz, 1876-1910)

W ciągu siedmiu lat (1870-1876) liczba katedr w Akademii Technicznej we Lwowie wzrosła z 5 do 15. Zorganizowano cztery wydziały, wynagrodzenia kadry nauczającej zrównano z wynagrodzeniem uniwersyteckim. W roku 1875 wprowadzono w Akademii Technicznej instytucję prywatnych docentów, udzielając im veniam legendi (prawo wykładania), w celu wzmocnienia kadry nauczającej i popierania nowych kierunków badawczych. W tym czasie habilitowało się dziewięciu docentów uczelni na różnych uczelniach krajowych i zagranicznych.

Chcąc utrwalić uzyskane zmiany w Akademii Technicznej, kolegium profesorskie opracowało nowy statut uczelni i w roku 1876 przesłało go do Wiednia. Zaproponowano w nim dwa egzaminy: pierwszy teoretyczny po dwóch latach studiów i drugi zawodowy, po przedłożeniu projektu dyplomowego. Zaproponowano też zmianę nazwy uczelni z Akademii Technicznej na Szkołę Politechniczną, w celu zrównania jej nawet w nazwie z innymi uczelniami tego typu w monarchii. Statut zatwierdzano do roku 1894. Na razie (tzn. w roku 1877) cesarz nadał prawo używania uczelni nazwy Technische Hochschule. Rektor i kolegium profesorskie nie chcąc używać obcej nazwy, w korespondencji krajowej stosowało nazwę Szkoła Politechniczna. Na uczelni obowiązywał język polski, jedynie korespondencję z Wiedniem prowadzono w języku niemieckim.

Zaproponowane w nowym statucie Akademii Technicznej zasady organizacyjne i system odbywania egzaminów został przyjęty w całym cesarstwie po zatwierdzeniu go przez cesarza 11 lipca 1878 roku. W wyniku wprowadzania statutu dotychczasowe nazwy oddziałów, a następnie szkół zamieniono formalnie na wydziały:

• Inżynierii Lądowo-Wodnej
• Budownictwa
• Chemii Technicznej
• Budowy Machin

Na rozwój Akademii Technicznej we Lwowie, a szczególnie na wprowadzenie do nauczania języka polskiego, zareagowała młodzież, nastąpił gwałtowny wzrost liczby studentów.

W latach 1844-1872 Akademię Techniczną opuściło ponad 700 absolwentów. Przeważali studenci Inżynierii Lądowo-Wodnej (ponad 80%). Absolwenci Akademii Technicznej znajdowali zatrudnienie w przemyśle prywatnym i państwowym (drogi, koleje żelazne, w urzędach powiatowych). Wielu absolwentów Akademii Technicznej zaznaczyło swój ślad w nauce. Ukoronowaniem zmian organizacyjnych i przekształcenia Akademii Technicznej w Szkołę Politechniczną było uroczyste poświęcenie nowych gmachów i odnowionej auli 15 listopada 1877 roku.

Szkoła Politechniczna we Lwowie (1877-1918)

Po przekształceniu Akademii Technicznej we Lwowie w rozwiniętą, czterowydziałową politechnikę postawiło przed społeczeństwem polskim w Galicji ambitne, ale i trudne zadanie: utrzymanie i rozwinięcie jedynej wyższej uczelni technicznej na ziemiach polskich. Dużo zależało też od sytuacji politycznej i gospodarczej jaka wytworzyło się w Monarchii Austro-Węgierskiej. Dzieje Szkoły Politechnicznej we Lwowie dzieli się na dwa okresy:

• 1877-1897
• 1897-1918

Pierwszy okres to czasy liberalizacji życia w wielonarodowościowym państwie (Niemcy stanowili tylko 23% ogółu społeczeństwa) i rozwoju stosunków parlamentarnych. W Galicji i w Szkole Politechnicznej dominuje konserwatywna partia stańczyków, która prowadziła politykę sojuszu z tronem i odgrywała dużą rolę w Wiedniu i to zarówno w rządzie (premierzy: Alfred Potocki, Agenor Gołuchowski sen., Kazimierz Badeni; ministrowie: spraw zagranicznych Agenor Gołuchowski 11 lat, finansów Julian Dunajewski – 11 lat, oświaty Leon Biliński – kilka razy, rolnictwa Stanisław Madeyski i inni), jak i w parlamencie. W roku 1871 utworzono ministerstwo do spraw Galicji.

W roku 1880 ponownie odwiedził Szkołę Politechniczną cesarz Franciszek Józef I. Chwalił organizację SP i koncepcję architektoniczną gmachów uczelni, podarował swój portret (autorstwa Franciszka Krudowskiego) i zamówił dla auli w pracowni Jana Matejki 11 obrazów-alegorii ilustrujących rozwój ludzkości. Dzięki ministrowi oświaty Stanisławowi Madejskiemu, w roku 1893 dyplomy Szkoły Politechnicznej we Lwowie zrównano z dyplomami najważniejszych europejskich politechnik (w Wiedniu, Berlinie, Monachium, Akwizgranie, Karlruhe, Stuttgardzie i in.).

Rok 1894 był rokiem jubileuszowym dla Szkoły Politechnicznej. Istniała ona już 50 lat. Sejm Krajowy ponownie zatwierdził jej statut, Zasady organizacji Szkoły Politechnicznej we Lwowie, który ostatecznie potwierdzono w Wiedniu w roku 1897. Obowiązywał on do roku 1921.

We Lwowie w tym roku uroczyście obchodzono 100-lecie insurekcji kościuszkowskiej i z tej okazji zorganizowano Ogólnopolską Powszechną Wystawę Krajową. Do Lwowa ponownie zjechał cesarz i rząd, odbyły się liczne uroczystości krajowe, kościelne i uczelniane.

Dwudziestolecie 1877-1897 przyniosło wiele korzystnych zmian dla Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Utworzono nowe katedry, docentury. Wprowadzono wykłady specjalistyczne. Organizowano laboratoria badawcze. W roku 1889 erygowano katedry:

• Ruchu Kolejowego (Roman Gostkowski, 1889-)
• Elektrotechniki (Roman Dzieślewski, 1889-)
• w roku 1891 Katedrę Zoologii Botaniki i Towaroznawstwa (Eustachy Wołoszczak, 1891-1908)

W 1897 powstaje Katedra Górnictwa (Leon Syroczyński, 1897-1917)

Nieuniknione zmiany nastąpiły w istniejących katedrach. Do ważniejszych należy wymienić rezygnację Jana Nepomucena Franki z kierowania Katedrą Mechaniki i Teorii Machin (w roku 1892) ze względu na objęcie stanowiska kierownika Wydziału Szkół Zawodowych, Realnych i Przemysłowych w Radzie Szkolnej Krajowej. Kierownictwo Katedry Mechaniki i Teorii Machin w roku 1894 obejmuje prof. Tadeusz Fiedler. Z tej katedry, już w dwudziestym wieku, wyłonią się nowe katedry:

• Mechaniki Technicznej (1904)
• Mechaniki Ogólnej
• Teorii Maszyn Cieplnych (1904)
• Pomp i Silników Wodnych (1908)
• Pomiarów Maszynowych (1917)

Po likwidacji Oddziału Handlowego zorganizowano na nowo lektoraty z języka niemieckiego, włoskiego, angielskiego i francuskiego oraz wykłady z księgowości i rachunkowości, a także z matematyki ubezpieczeniowej. Organizowane są pierwsze uczelniane stacje doświadczalne: Przemysłu Naftowego (Bronisław Pawlewski, 1886-1915), Ceramiczna (Edmund Krzem, 1886), Mechaniczna (Tadeusz Fiedler, 1884-1901). Korzystny wpływ na rozwój kadry Szkoły Politechnicznej we Lwowie miała możliwość habilitowania się w niej. W roku 1894 (w dwudziestu katedrach) pracowało w Uczelni 15 profesorów zwyczajnych, 3 nadzwyczajnych, 7 docentów prywatnych, 15 docentów płatnych i 18 asystentów i 5 lektorów.

W latach 1897-1918 nastąpił szybki rozwój Szkoły Politechnicznej we Lwowie. Zanotowano przyrost kadry naukowej, placówek badawczych i studentów. Austria uwikłana w konflikt z Rosją (na Bałkanach) i uzależniona od Niemiec starała pozyskać Polaków i zliberalizowała do nich swój stosunek polityczny. Ministerstwo Oświaty było bardziej przychylne dla potrzeb inwestycyjnych, powoływania nowych katedr i innych jednostek Szkoły Politechnicznej. W roku 1901 przyznano Uczelni prawo doktoryzowania (z tytułem doctor rerum technicarum). W roku 1904 zezwolono na powstanie Komisji Administracyjnej Szkoły Politechnicznej, z której w roku 1921 wyłonił się senat Politechniki Lwowskiej. W tym samym roku rektorowi Szkoły Politechnicznej cesarz przyznaje tytuł magnificencji.

Można było bez zezwolenia ministerstwa przyjmować studentów obcokrajowców, co spowodowało napływ studentów z Królestwa (w roku 1914 studenci ci stanowili 30% ogółu). Liberalizowano warunki przyjmowania obcokrajowców na katedry i docentury. Nie zatwierdzono w Wiedniu wniosku o prawo przyznawania doktoratów honoris causa, nad czym władze uczelni przeszły do porządku dziennego i zaczęto przyznawać te tytuły (otrzymali je m. in.: Maria Skłodowska-Curie, Jan Nepomucen Franke, Julian Niedźwiecki, Witold Obrębowicz – organizator Politechniki Warszawskiej, August Witkowski). Od roku 1908 kolegium profesorskie zaczęło nadawać godność profesora honorowego dla szczególnie zasłużonych profesorów Szkoły Politechnicznej we Lwowie (wymagano w tym przypadku jednomyślności). W roku 1899 Sejm Krajowy uchwalił, że rektor staje się posłem wirylnym w Sejmie, co było zrównaniem Szkoły Politechnicznej z Uniwersytetami w Krakowie i we Lwowie.

W roku 1902 w Uczelni odbyła się pierwsza uroczysta promocja doktorska (Jan Blauth i Michaa Kornelli). Szybko wzrastała teraz liczba katedr, do roku 1914 przybyło 20 katedr, 30 etatowych docentur. Na uczelni działały 43 katedry i 44 docentury. W roku 1900 w SP pracowało 21 profesorów, 17 docentów i nauczycieli akademickich, 19 adiunktów i asystentów, a w roku 1914 odpowiednio: 41, 47 i 70. Szkoła Politechniczna we Lwowie skupiała przed I wojną światową doskonałą. Odegrali oni znaczącą rolę w odrodzonym państwie po roku 1918. Największy Wydział Inżynierii w roku 1907 rozbito na dwa wydziały: Inżynierii Dróg i Mostów oraz Budownictwa Wodnego. Znacznie wzmacniał się i rozrastał Wydział Budowy Maszyn, w przyszłości największy wydział w Politechnice Lwowskiej. W roku 1914 Szkoła Politechniczna we Lwowie (po dalszych zmianach organizacyjnych) posiadała pięć wydziałów: Inżynierii Lądowej, Inżynierii Wodnej, Budownictwa Lądowego (czyli Architektury), Budowy Maszyn i Chemii Technicznej. Już w roku 1905 Szkoła Politechniczna we Lwowie wysunęła się na drugie miejsce (po Politechnice Wiedeńskiej) wśród politechnik cesarstwa.

Szkoła Politechniczna we Lwowie w roku 1914 posiadała 30 muzeów, 11 laboratoriów, obserwatorium astronomiczne i trzy stacje doświadczalne. Biblioteka Główna gromadziła około 20 tys. tomów i prenumerowała ponad 200 czasopism.

W roku 1904 znacznie powiększono budynek główny przez dobudowanie dwóch skrzydeł, a roku w1911 rozbudowano (o drugie piętro) budynek chemii i wreszcie w roku 1912 postanowiono budowę Laboratorium Maszynowego.

Po wybuchu I wojny światowej w roku akademickim 1914/15 Szkoła Politechniczna była nieczynna. Główny budynek zamieniono na szpital. Mimo niesprzyjających warunków (wielu profesorów docentów pozostawało na uchodźstwie) Szkoła Politechniczna we Lwowie w roku akademickim 1915/16 starała się funkcjonować normalnie. Wznowiono wykłady (dla około 130 studentów), poprawiano projekty i zdawano egzaminy. Dzięki łączności z Ministerstwem Oświaty w Wiedniu załatwiano sprawy personalne. W roku 1915 m.in. profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Maszynoznawstwa został Ludwik Tadeusz Ebermann, światowej sławy konstruktor silników Diesla (pod którego kierownictwem w zakładach Man w Augsburgu kilkaset silników do łodzi podwodnych). W następnym roku akademickim (1916/17) w SP studiowało 198 studentów, w roku 1917/18 już 670, a na nowy rok 1918/19 zapisało się prawie tysiąc studentów. W ciągu 40 lat (1888-1918) Szkoła Politechniczna we Lwowie wydała 2013 dyplomów.

1 listopada 1918

W obronie Lwowa i Wschodniej Małopolski odznaczyli się "technicy" - jak nazywano studentów Politechniki Lwowskiej, jak też samodzielni i pomocniczy pracownicy Uczelni. Profesor Kazimierz Bartel organizował wojska kolejowe, ważne dla utrzymywania łączności z Przemyślem i resztą państwa. Komendantem technicznym głównego dworca był asystent Michał Orkisz. Warsztaty lotnicze na Lewandówce zorganizował doc. Władysław Rubczyński, dzięki czemu udało się naprawić kilka samolotów i złożyć z nich eskadrę do udziału w walkach i łączności z Krakowem i Warszawą; współdziałali z Rubczyńskim inż. N. Lewicki i doc. Władysław Kohman-Floriański, studenci Roman Karatnicki, Jerzy Ślebodziński, N. Staniszewski i Tadeusz Wiśniewski. Oddział łączności iskrowej (radiostacja przy ul. Chocimskiej) prowadził późniejszy profesor Tadeusz Malarski, oddział elektrotechniczny Na Błonie doc. Wacław Gunther, oddział magazynowy Na Błonie prof. Stanisław Anczyc, oddział rusznikarski, artyleryjski i samochodowy doc. Aleksander Lutze-Birk. Sekcją robót saperskich dowodził inż. Marian Żerebecki, warsztatami saperskimi dr Edward Sucharda, zastępcą komendanta sekcji mobilizacyjnej był doc. Stefan Bryła, oficerem łączności z odsieczą inż. Fryderyk Staub (potem docent, podczas II wojny w AK). Delegatem do Polskiego Komitetu Narodowego we Lwowie był późniejszy profesor i rektor Antoni Wereszczyński (prawnik).

Lista czynnych w obronie Lwowa ze społeczności Uczelni obejmuje ponad 300 nazwisk. Trzeba było jeszcze prawie pięciu miesięcy oblężenia, z groźnymi atakami na miasto, by odsunąć bezpośrednie zagrożenie i dalszych walk, gdy pomoc błękitnej armii gen. Józefa Hallera z Francji i innych formacji zepchnęła w lipcu 1919 wojska ukraińskie za Zbrucz. Zawieszenie broni z 1 września 1919 pozwoliło na zwolnienie z wojska studentów wyższych uczelni. Z trudem otwarto rok akademicki na Politechnice 1919/20; na 1500 studentów 30% stanowili wojskowi, zwolnieni na cztery miesiące. Skromna inauguracja w wolnej Ojczyźnie odbyła się 16 października 1919.

8 listopada 1919

Przyłączenie do Szkoły Politechnicznej Akademii Rolniczej w Dublanach. Utworzenie na bazie tych dwóch szkół wydziału rolniczo-leśnego Wyższej szkoły Leśnictwa we Lwowie.

28 czerwca 1920

Przyjęcie nowego statutu i zmiana nazwy Szkoły Technicznej na Politechnikę Lwowską.

Profesorowie Politechniki Lwowskiej (1925 rok)

19 listopada 1922

Politechnika Lwowska otrzymała Krzyż Obrony Lwowa, wmurowany we fronton uczelni. 11 maja 1922 odbyła się w auli uroczystość nadania doktoratu honoris causa marszałkowi Francji i głównodowodzącemu wojsk alianckich I wojny, Ferdynandowi Fochowi. Wydarzeniu temu nadano szczególnie uroczysty charakter; całe grono wystąpiło we frakach, u wrót Uczelni witali Focha rektor Julian Fabiański i prorektor Maksymilian Tytus Huber; oni też w auli wygłosili odpowiednie przemówienia. W imieniu młodzieży przemawiał, w mundurze kapitana Wojska Polskiego, były prezes Bratniej Pomocy, Jan Nawrocki. Kiedy marszałek opuszczał gmach, rozentuzjazmowana młodzież studencka wyprzęgła konie i pociągnęła karetę przy pomocy lin ulicami Sapiehy i Kopernika, wśród wiwatujących gęstych szpalerów ludności do ratusza, gdzie dostojnemu gościowi nadano obywatelstwo honorowe Lwowa.

Pomnik Orląt

22 listopada 1925

Przed Gmachem Głównym od strony ul. Zachariewicza odsłonięto pomnik Orląt. Wykonanie tablicy i pomnika sfinansowali profesorowie Politechniki i rektorat.

Dla poległych w obronie Lwowa i zmarłych później jej uczestników urządzono w części Cmentarza Łyczakowskiego Cmentarz Obrońców Lwowa, który zaprojektował asystent architektury Rudolf Indruch. Tablica i pomnik już dziś nie istnieją. Cmentarz został zdewastowany w 1971 roku z podpuszczenia władz sowieckich.

1934

Zakończono budowę biblioteki na ulicy Profesorskiej 1.

1936

Miasto ofiarowało Uczelni 8 ha ziemi na rozbudowę zespołu gmachów Wydziału Mechanicznego przy ul. Stryjskiej, 7,2 ha zaś na zespół gmachów Wydziału Chemicznego między ulicami Potockiego, Czwartaków i Pod Stoczkiem.

11 listopada 1936

Prezydent Ignacy Mościcki przyznał Uczelni Krzyż Kawalerski Orderu Polonia Restituta za jej wkład w umocnienie państwa w latach 1918-1921 i za osiągnięcia naukowe.

Październik 1939(pierwsza okupacja sowiecka)

Politechnika Lwowska została przekształcona w Lwowski Instytut Politechniczny.

Noc z 3 na 4 lipca 1941

Na Wzgórzach Wuleckich hitlerowcy i faszyści ukraińscy rozstrzelali grupę profesorów Uniwersytetu, Politechniki i Akademii Handlu Zagranicznego.

Z 40 osób wtedy zgładzonych 13 związanych było z Politechniką lub zawodem technicznym. Zginęli wtedy profesorowie: Włodzimierz Krukowski, kierownik katedry miernictwa elektrotechnicznego, Antoni Łomnicki, kierownik II katedry matematyki, Stanisław Pilat, kierownik katedry technologii nafty, Włodzimierz Stożek, kierownik I katedry matematyki, Kazimierz Vetulani, kierownik katedry mechaniki teoretycznej, Kasper Weigel, kierownik I katedry miernictwa, Roman Witkiewicz, kierownik katedry pomiarów maszyn, inżynier elektryk Andrzej Progulski, asystent katedry pomiarów elektrycznych inż. Eustachy Stożek, inżynier chemik Adam Ruff, student chemii Emanuel Stożek, studenci rolnictwa Bronisław i Zygmunt Longchamps de Berier. Wszyscy zostali pogrzebani na miejscu zbrodni, ale 8 października 1943 ekshumowani i wywiezieni do lasu Krzywczyckiego, gdzie zwłoki oblano benzyną, spalono a popioły rozsypano.

26 lipca 1941

W więzieniu Gestapo zginął profesor geometrii wykreślnej, kilkakrotny premier rządu RP Kazimierz Bartel.

Wiosna 1942 - Wiosna 1944

W pomieszczeniach Politechniki Lwowskiej prowadzono prawie normalne wykłady i ćwiczenia dla elektrotechników, mechaników, budowniczych dróg i mostów, chemików, rolników, w języku głównie polskim przez przedwojennych profesorów Politechniki Lwowskiej, podobnie jak do lata roku 1941, ale (ze względów na politykę hitlerowską, która nie pozwalała na wyższe studia dla ludności polskiej) były one nazywane zawodowymi kursami technicznymi ("Technische Fachkurse"). Po wojnie, studia te były zaliczone jako normalne przez Politechnikę Śląską w Gliwicach i przez inne Politechniki na terenie Polski.

Podczas walk o Lwów około 25 lipca 1944, flagi polska (statni raz!) i sowiecka na gmachu Politechniki

14 VII 1944r.

Armia Czerwona rozpoczęła letnią ofensywę i podeszła pod Lwów. 22 VII 1944 r. dowództwo Armii Krajowej w ramach akcji Burza przystąpiło do walki zbrojnej o miasto, wiążąc siły niemieckie. Gmachy Politechniki zostały zajęte 24 VII 1944 r. przez kompanię Kedywu dowodzoną przez kpt. Piotra Szewczyka, cichociemnego. Na frontonie Uczelni wywieszono polską flagę, na bramie wystawiono posterunek, w gmachu, korzystając z pozostawionego sprzętu szpitala niemieckiego, zorganizowano szpital AK z lekarką Stanisławą Domosławską na czele. Zarazem całe miasto pokryło się biało-czerwonymi flagami. Radość była krótka, za jednostkami frontowymi wkroczyły niemal zaraz oddziały NKWD, na dawne stanowiska wracali sowieccy kierownicy biur i urzędów, wrócił płk. Jusimow, dowództwo AK zostało podstępnie aresztowane i internowane.

W sierpniu 1944 r. przybył do Lwowa jako organizator ponownie Lwowskiego Instytutu Politechnicznego - tym razem docent analogicznego w Odessie - I.N. JAMPOLSKI, któremu prof. BURZYŃSKI przekazał władzę. Jego zastępcą został Rosjanin, prof. N.B. CHARKIEWICZ, potem także Rosjanin W.N. GŁOGOWSKIJ. Sam JAMPOLSKU otrzymał wnet tytuł rektora. Nowa dyrekcja zaczęła swą działalność od udzielania zaliczek w gotówce, naturze, talonów na obiady w restauracjach. Zarazem JAMPOLSKIJ starał się zorientować co do planów życiowych kadry nauczającej. Wnet wrócił ze Związku Radzieckiego wraz z grupą 6 profesorów oraz asystentów w celu obsadzenia stanowisk na uczelni. Pod koniec listopada 1944 r. prof. SUCHARDA został aresztowany przez NKWD i zwolniono go w marcu 1945 r. Jeszcze jesienią 1944 r. znowu został zaproszony do współpracy prof. BURZYŃSKI, ale wnet znalazł się w konflikcie z nowymi władzami, bo wobec nacisków na zmobilizowanie Polaków do Armii Czerwonej i dalszego ich udziału w toczącej się wojnie wystąpił ostro w obronie polskiej młodzieży, która poniosła wielkie straty podczas tej właśnie wojny, potrzebna zaś będzie do odbudowy państwa. Aresztowano go 3 I 1945 r. i osadzono na 10 miesięcy w więzieniu przy ulicy Łąckiego, z którego wyszedł ze złamanym zdrowiem. W tym samym czasie, od 2 I do 4 I 1945 r. trwały we Lwowie aresztowania i deportacje w głąb Związku Radzieckiego mieszkańców miasta (według szacunku AK około 17 000 osób, w tym 31 osób z personelu Uniwersytetu i Politechniki oraz 38 inżynierów i techników, w tym dwóch odnawiających uszkodzoną bombardowaniem Panoramę Racławicką). Wśród wywiezionych znaleźli się z Wydziału Rolniczo-Lasowego profesorowie EDWIN PŁAZEK, ALEKSANDER KOZIKOWSKI z synem Kazimierzem, z Wydziału Architektonicznego WITOLD MINKIEWICZ i EMIL ŁAZORYK, z Wydziału Mechanicznego STANISŁAW FRYZE, z Wydziału Chemicznego TADEUSZ KUCZYŃSKI, kilku asystentów, m.in. inż. KAZIMIERZ PFUTZNER, także absolwenci, jak inż. N. Rembowski i techniczny dyrektor lwowskiej gazowni inż. N. Napadiewicz. Po skazaniu na 5, 10, 15 lat aresztowani zostali skierowani do wyniszczającej pracy przy wyrębie lasów lub w kopalniach antracytu w Zagłębiu Donieckim. Tych warunków nie przetrzymali profesorowie EMIL ŁAZORYK, zmarły w obozie sprawdzająco-filtrującym nr 037 pod Krasnodonem, 25 VI 1945 r. TADEUSZ KUCZYŃSKI na serce w szpitalu więziennym w Woroszyłowgradzie (dziś Ługiańsk) oraz inż. N. Napadiewicz. Za sporządzenie listy wywozowej z Polski doc. dr DONAT LANGAUER z Wydziału Chemicznego, od okresu przedwojennego członek jaczejki komunistycznej na Uczelni, został wyrokiem sądu AK zastrzelony w 1945 r. Po 10 miesiącach większość deportowanych, która przeżyła, została zwolniona i wróciła do Lwowa, zwolniono także prof. BURZYŃSKIEGO z więzienia.

4 I 1945r.

w trakcie wywozów przybyła do Lwowa delegacja Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z Lublina, ze znanym pisarzem Janem Brzozą, autorem wydanego w 1933 r. Pamiętnika bezrobotnego. Na zwołanym tego dnia przez rektora JAMPOLSKIEOO zebraniu ogólnym profesorów Politechniki przedłożono ostro sformułowaną rezolucję z potępieniem działalności rządu emigracyjnego oraz AK, tym zaś, którzy nie chcieli podpisać rezolucji, Brzoza zagroził potraktowaniem ich jako hitlerowców i zniszczeniem. Wśród zgromadzonych 17 profesorów (m.in. ZIPSER, BRZOZOWSKI, KAMIEŃSKI, KURYŁŁO, WIERDAK, BAGIEŃSKI, AULICH, GEISLER, MOZER, OCHĘDUSZKO, PILATOWA, JAN NIKLIBORC) zapanowała cisza i przygnębienie. Groźnie przemawiającego Brzozę uciszał rektor.

Ponieważ nikt nie chciał podpisać pierwszy, więc rektor wezwał najmłodszego wiekiem, prof. ROBERTA SZEWALSKIEGO, do podpisu - Wy professor SZEWALSKI budiete pierwym. Ale profesor SZEWALSKI oświadczył, że nie podpisze, bo równałoby się to przyjęciu odpowiedzialności za treść nie znanej, nie odczytanej rezolucji, ale przede wszystkim wobec obelżywego epitetu o hitlerowcach i uderzając pięścią w pulpit ławki zawołał, że jeśli nie ma się do niego zaufania, to rezygnuje ze stanowiska profesorskiego i jako polski żołnierz pójdzie walczyć z Niemcami. Gdy rektor zwrócił się z kolei do prof. ZIPSERA, jako seniora, otrzymał tę samą odpowiedź, więc zamknął zebranie bez uchwalenia rezolucji . W ten sposób odwaga cywilna i bystrość umysłu uchyliły podstęp prowokatora, bo podpisać tej rezolucji nie można było w żadnym wypadku, sprzeciw zaś niósł za sobą groźbę uwięzienia i w najlepszym wypadku deportację w okrutnych warunkach, czasem z cała rodziną.

Styczeń 1945r.

W styczniu 1945 r. przebywający w Częstochowie prof. STANISŁAW ŁUKASIEWICZ udał się do Lublina; od ministra WRiOP otrzymał nominację na organizatora i rektora przyszłej polskiej politechniki w Gdańsku (który był jeszcze oblężony), co upoważniało go do zabezpieczenia tamtejszej uczelni przed grabieżą, dewastacją, zniszczeniem. Profesor ŁUKASIEWICZ zawiadomił o tym profesorów PLw i zaprosił do współpracy. 13 II 1945 r. miejscowy dziennik Czerwony Sztandar podał pierwsze wiadomości o postanowieniach konferencji w Jałcie, z przybliżonym określeniem granicy wschodniej. Po kapitulacji Niemiec 9 V 1945 r. władze radzieckie otworzyły tzw. biura repatriacyjne, zwolniły z łagrów i więzieni wielu obywateli polskich i zachęcały ludność polska do wyjazdu. Pracownicy Politechniki - jak i inni - stanęli wobec trudnej decyzji, podejmowanej tylko z goryczą w sercu.

Te decyzje ułatwił przybyły do Lwowa wybitny polityk, profesor ekonomii na UJK Stanisław Grabski, współtwórca traktatu ryskiego w 1921 r., w 1944 r. uczestnik trudnych rozmów na Kremlu (m.in. o przyznaniu Polsce Lwowa), od 1945 r. wiceprzewodniczący Krajowej Rady Narodowej w Lublinie. Na zebraniu pracowników wszystkich wyższych uczelni Lwowa w auli na Politechnice przedstawił problem granic wschodnich w skali międzynarodowej, stwierdził, że układ jałtański ma charakter ostateczny, że alianci podjęli tę decyzję bez uwzględnienia racji polskich i bez naszego udziału w tych rokowaniach, że przeszli do porządku nad złamaniem traktatu ryskiego, zaś tajny układ Ribbentrop-Mołotow został Rosjanom niemal wybaczony za ogromny i niezaprzeczalny wkład krwi żołnierza radzieckiego. Nie ma więc żadnych szans na zmianę uchwał międzynarodowych, trzeba się połączyć z narodem i we Lwowie nie pozostawać. Następnego dnia zebranie na Politechnice pod przewodnictwem prof. ZIPSERA uchwaliło, że personel naukowy Uczelni przenosi się do Gdańska, dokąd zaprasza prof. ŁUKASIEWICZ, na wniosek zaś prof. SZEWALSKIEGO, że przeniesienie następuje in corpore i konstytuuje się tam uczelnia jako Politechnika Morska. Postanowiono, że z władzami będzie się kontaktował prof. ZIPSER, wyjazd zorganizuje prof. SZEWALSKI. Po sześciu dniach wiceminister WRiOP, Władysław Bieńkowski zawiadomił z Lublina, że rząd nie zatwierdził tej uchwały, bo znakomite grono PLw powinno zasilić nowe uczelnie techniczne w Polsce, więc domaga się wyjazdu grona do Krakowa, Gliwic, Wrocławia i Gdańska. Decyzję tę komentowano jako zamiar wymazania i wygaszenia tradycji Politechniki Lwowskiej. Stuletnia tradycja, ogromny dorobek naukowy i wychowawczy, uznanie zagranicy, wkład w odbudowę międzywojenną kraju stało się kartą zamkniętą, przekazanie zaś tego następnym pokoleniom koniecznością.

Wyjazdy do PRL odbywały się grupowo, całymi rodzinami, pociągami składającymi się z wagonów towarowych (tzw. 40 ludzi lub 8 koni), zwykle na rodzinę z meblami i skrzyniami wypadało ćwierć wagonu. Były cztery grupy wyjazdowe:

• Grupa I pod kierownictwem prof. GEISLERA wyjechała na przełomie maja i czerwca 1945r. z dworca na Persenkówce do Krakowa, Gliwic i Gdańska (wagony odłączano po drodze)
• Grupa IIa pod kierownictwem prof. SZEWALSKIEGO wyjechała 31 X 1945r. przez Kraków, Gliwice, Wrocław, Poznań do Gdańska, gdzie przybyła 7 XI 1945r.
• Grupa IIb pod kierownictwem profesora mikrobiologii WŁODZIMIERZA KURYŁOWICZA i romanisty prof. ZYGMUNTA CZERNEGO wyjechała w tydzień po grupie IIa
• Grupa III skompletowana z pomocą prof. SZEWALSKIEGO, który w styczniu 1946 r. powrócił w tym celu do Lwowa, obejmowała zwolnionych z Donbasu, więzień i łagrów; kierowana przez prof. BURZYŃSKIEGO wyjechała w czerwcu 1946 r. do Krakowa i Gliwic.

We Lwowie pozostali z rodzinami profesorowie AULICH, KURYŁŁO, BAGIEŃSKI, MOZER, SOKOLNICKI i wykładowcy ADAM MAKSYMOWICZ, TADEUSZ SZUBERT, MARIAN NIKODEMOWICZ. Cały dotychczasowy majątek Uczelni pozostał we Lwowie, stanowiąc podstawę działalności Lwowskiego Instytutu Politechnicznego. Gremium akademickie i rzesza studencka ruszyła na zachód, by na gruzach wojennych dźwignąć nowy gmach nauki polskiej i w ten sposób Politechnika Lwowska żyje nadal a ponieważ historia toczy się kołem, jest to kwestia tylko czasu kiedy Polska powróci do Lwowa i odrodzi się znowu polska Politechnika Lwowska.