395
316
Plan Pabsta

Nazistowski plan urbanistyczny dla miasta Warszawy z czasów II wojny światowej, będący obok innych projektów elementem polityki niemieckiej w stosunku do stolicy Polski w latach 1939–1945.

  • Zwykle nazwą Plan Pabsta określa się plan autorstwa nazistowskich architektów Huberta Grossa i Ottona Nurnbergera z 1940, dedykowany Hansowi Frankowi, wykonany pod kierunkiem Friedricha Pabsta (od 1939 naczelnego architekta miasta Warszawy, projektującego modelowe osiedla dla Niemców rozmieszczone wokół centrum miasta). Przewidywał on zburzenie większości zabudowy Warszawy i zamienienia jej w prowincjonalne miasto, służące Niemcom w charakterze ogromnego węzła komunikacyjnego i ośrodka w którym zamieszkiwałaby niemiecka elita i grupa polityczna (niem. Ortsgruppe), licząca ok. 40 000 ludzi zarządzająca podbitymi przez III Rzeszę terenami na wschodzie.
  • Nazwa Plan Pabsta odnosi się również do projektu autorstwa Friedricha Pabsta z 1942, przewidującego zburzenie Starego Miasta w Warszawie, przebudowę Placu Zamkowego – m.in. wybudowania Hali Ludowej (niem. Parteivolkshalle) w miejscu Zamku Królewskiego w Warszawie, który miał zostać zburzony z polecenia Adolfa Hitlera oraz Pomnika Germanii w miejscu rozebranej Kolumny Zygmunta.
Plan Pabsta
"Nowe niemieckie miasto Warszawa" (Plan Pabsta) – projekt powstały pod kierunkiem Friedricha Pabsta z 6 lutego 1940, autorstwa nazistowskich architektów Huberta Grossa i Otto Nurnbergera

Obecnie ustalenie rze­czy­wis­tego zasięgu tzw. Planu Pabsta, w wielu źródłach historycznych odnoszącego się umownie do całości zamierzeń nazistowskiej urbanistyki w Warszawie w latach 1939–1945 (niektóre opinie sugerują, iż nazwę Plan Pabsta należy odnosić tylko do projektu z 1942), jest problematyczne – projekty niemieckie odnośnie War­sza­wy były wielokrotnie ko­ry­go­wa­ne i przekształcane w latach okupacji, co u­nie­moż­li­wia precyzyjną ocenę za­się­gu tych zamierzeń.

Wersja Planu Pabsta (współautorstwa Pabsta, Grossa i Nurnbergera) z 1940 przechowywana jest w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej. Oryginał Planu Pabsta z 1942 wraz z dokumentacją znajduje się obecnie w Archiwum Państwowym miasta stołecznego Warszawy


Nowe niemieckie miasto Warschau

Docelowe zamierzenia urbanistyczne, łączące nazistowskie projekty z 1940 i 1942, wpisywały się w ogólne założenia większego nazistowskiego założenia przesiedleńczo-germanizacyjnego, Generalnego Planu Wschodniego. W celu realizacji projektu Niemcy zamierzali wysiedlić większość ludności Warszawy do obozów koncentracyjnych, poddawać ich eksterminacji w kompleksie obozowym KL Warschau funkcjonującym od 1943 na lewobrzeżnej części miasta, oraz wyburzyć ok. 95% zabudowy stolicy. Zamierzano pozostawić ul. Krakowskie Przedmieście, przemianowując ją na Siegestraße (ulica Zwycięstwa) oraz Aleje Jerozolimskie, której nadano by nazwę Bahnhofstraße (ulica Dworcowa). Stare Miasto w Warszawie zamierzano pozostawić jako dowód rzekomej "ciągłości niemieckiego osadnictwa" na wschodzie. Z kolei plac Piłsudskiego przy Pałacu Saskim zostałby zamieniony na plac Adolfa Hitlera (niem. Adolf-Hitler-Platz), a Belweder na jego rezydencję.

W wyburzonym centrum stolicy Polski zamierzano postawić monumentalne budowle nazistowskie, w charakterystycznym stylu spełniającym wymogi nazistowskiej architektury stworzonej przez Alberta Speera, określanej jako uproszczony klasycyzm, m.in.:

  • Hala Ludowa lub Hala Kongresowa NSDAP (niem. Volkshalle lub Parteivolkshalle) – zaprojektowana przez Friedricha Pabsta, ogromny budynek nakryty kopułą miał powstać w miejscu wysadzonego w powietrze Zamku Królewskiego w Warszawie – decyzję o zniszczeniu zamku podjął osobiście Adolf Hitler już w listopadzie 1939 (po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie 28 września 1939).
  • Pomnik Germanii – statua która miała stanąć w miejscu kolumny Zygmunta, mająca podobne rozmiary, wzorowana na podobnym obiekcie znajdującym się wówczas w dolinie Renu, w mieście Rüdesheim – tzw. Niederwald Germania lub Niederwalddenkmal
  • Kompleks nazwany "zabudową przyczółka mostu miejskiego" (niem. Brückenkopfbebauung an der Stadtbrücke) – budowla miała być postawiona w miejscu ówczesnego mostu Kierbedzia, u wylotu z lewobrzeżnej części Warszawy w kierunku wschodnim i wkomponować się w ciąg architektoniczny zabudowań Hali Ludowej.
  • Kompleks zwany Gauforum – wystawiony jako miejsce narodowosocjalistycznego kultu i identyfikacji kompleks budynków partyjnych NSDAP wraz z górującą nad otoczeniem wieżą i placem masowych zgromadzeń – projekt autorstwa Huberta Grossa.
  • Osiedla mieszkaniowe dla członków SS i SA, każde składające się z 2 domów dla młodzieży z Hitlerjugend, szkoły, oraz budynków mieszkalnych dla niemieckiej elity (niem. Ortsgruppenhaus) – planowano wybudowanie 10 takich kompleksów w okręgu usytuowanym wokół centrum, z precyzyjną siatką ulic rozmieszczonych prostopadle bądź równolegle i domach w formie kwadratów lub prostokątów.
  • Obiekt koszarowy Zitadelle – wystawiony na bazie Cytadeli Warszawskiej (planowano zachować jedynie mury zewnętrzne fortyfikacji).

Docelowo realizacja projektu miała na celu dziesięciokrotne zmniejszenie powierzchni zabudowy Warszawy do 6 kilometrów kwadratowych w lewobrzeżnej części i 1 kilometra kwadratowego na Pradze – planowano wybudowanie nowego Dworca Centralnego i wybudowanie Dworca Towarowego w prawobrzeżnej części miasta, a także Stadionu nad Wisłą, dzielnicy willowej dla elity niemieckiej na południe od miasta oraz przebudowę portu Praskiego.