Krzyż NSZ

Polska konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego działająca podczas II wojny światowej i w okresie powojennym. Po Armii Krajowej i Ba­ta­lio­nach Chłopskich była to największa formacja polityczno-wojskowa podczas okupacji. Narodowe Siły Zbrojne w czasie okupacji liczyły według różnych danych do 100 tys. ludzi.

Narodowe Siły Zbrojne powstały formalnie 20 września 1942 r., gdyż tego dnia został wydany przez pierwszego komendanta głównego NSZ, płk. Ignacego Oziewicza ps. "Czesław", Rozkaz nr 1/42, w którym zawiadamiał o objęciu powyższej funkcji. Faktycznie proces formowania NSZ rozpoczął się od lipca 1942 r., kiedy nastąpił rozłam w Narodowej Organizacji Wojskowej i Stronnictwie Narodowym na tle scalenia NOW z Armią Krajową. NSZ zostały utworzone w wyniku połączenia Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i części NOW, która nie podporządkowała się umowie scaleniowej z AK. Ponadto w skład NSZ weszło także szereg mniejszych organizacji o charakterze narodowym, jak: Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich, Narodowa Konspiracja Niepodległości oraz częściowo: Konfederacja Zbrojna, Organizacja Wojskowa "Wilki", Bojowa Organizacja "Wschód", Polska Organizacja Zbrojna, Polskie Wojska Unijne, Korpus Obrońców Polski, Załoga Partyzantów Wojskowych, Związek Kobiet Czynu, Młody Nurt. Do NSZ przeszła również część lokalnych struktur AK, zwłaszcza na północnym Mazowszu i w Białostockiem. Z AK pochodziła też część wyższej kadry oficerskiej NSZ, np. kolejni komendanci główni NSZ płk dypl. Tadeusz Kurcyusz ps. "Żegota", "Morski" i mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow-Klukowski (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic".

Polityczne zwierzchnictwo nad NSZ sprawowała Grupa "Szańca" poprzez Tymczasową Narodową Radę Polityczną, w skład której wchodzili też rozłamowcy z NOW. Grupa Szańca utworzyła również Służbę Cywilną Narodu, która odgrywała rolę podziemnego zalążka cywilnej administracji państwowej. Struktura organizacyjna NSZ uwzględniała przedwojenny podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, chociaż obejmowała także tereny należące przed 1939 r. do Niemiec. Całość podległego obszaru dzieliła się na 6 Inspektoratów. Obejmowały one po kilka Okręgów (ogółem 17), te zaś podzielone były na Obwody (z uwagi na rozległość terenu lub problemy z łącznością istniały w niektórych przypadkach Podokręgi). Najmniejszymi komórkami terenowymi były Powiaty i Placówki. Na szczeblu Okręgów i Powiatów istniały komendy na czele z komendantami okręgowymi i powiatowymi. Podobny podział terytorialny posiadała AK.

Główne cele programowe NSZ zostały sformułowane w Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych z lutego 1943 r.

Należały do nich przede wszystkim: walka o niepodległość Polski i jej odbudowę z granicą wschodnią sprzed 1939 (ustaloną na mocy traktatu ryskiego z 1921), a zachodnią na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej (tzw. koncepcja marszu na zachód), przebudowa systemu sprawowania władzy (wzmocnienie pozycji prezydenta i senatu w celu przeciwdziałania chaosowi parlamentarnemu), decentralizacja organów administracji w celu rozwinięcia samorządów, wzmocnienie pozycji rodziny w społeczeństwie a także edukacja oparta na katolickich zasadach etycznych, armii narodowej do obrony wspólnoty narodowej przed totalizmami niemieckim i sowieckim oraz ograniczona reforma rolna i oparcie gospodarki państwa na własności prywatnej. NSZ cechował zdecydowanie wrogi stosunek do podziemia komunistycznego. Narodowe Siły Zbrojne występowały zarówno przeciwko hitlerowskim Niemcom, jak też sowieckiej Rosji, która po klęsce wojsk niemieckich pod Stalingradem została uznana za wroga nr 1. Oficjalnie stwierdzał to rozkaz nr 3 z lutego 1944 r. Organizacja ta była zarazem przeciwko idei AK zorganizowania powszechnego powstania antyniemieckiego. Jednocześnie jednak uznawała Polski Rząd na Uchodźstwie z siedzibą w Londynie. W pracy ideowo-wychowawczej i propagandzie (wydawano ok. 70 własnych czasopism) żołnierzom wpajano ducha walki o niepodległość Polski, eksponowano patriotyzm i wiarę katolicką, potępiano faszyzm i komunizm, atakowano tzw. partyjniactwo i wpływy dawnych piłsudczyków w AK, przeciwstawiano się dotychczasowej roli Żydów w społeczeństwie i postulowano jej ograniczenie w przyszłej Polsce.

Organizacja o tak silnym programie antyniemieckim pomawiana była jednakże o kolaborację z Niemcami. Trzeba zatem przypomnieć opinie niemieckie na ten temat. Raport Gestapo o NSZ z końca 1944 r. zawierał takie oceny:

Wielkim celem politycznym Obozu Narodowego a w tym i NSZ jest walka o niepodległość Polski, przy czym następujące kwestie wysuwają się na czoło:

1. zdobycie Prus Wschodnich dla Polski,
2. zdobycie ziem aż po Odrę i Nysę,
3. obrona kraju przed komunistami i Ukraińcami i zniweczenie ich starań o oderwanie polskich ziem wschodnich.

NSZ rozwinęły swą wojskową organizację prawie na całe terytorium byłego państwa polskiego, szczególnie jednak skoncentrowane były na lewym brzegu Wisły. Ich bataliony i samodzielne kompanie stanowiły najistotniejsze siły powstańcze obok AK. Szeregi NSZ składają się z żołnierzy wyszkolonych w oparciu o jasne, idealistyczne podstawy, którzy albo przed wojną działali w jednej z grup narodowych, albo politycznie i bojowo sprawdzili się w czasie tragedii września 1939 r. lub w podziemnej walce z Niemcami.

Takie dokumenty były ukrywane przez propagandę komunistyczną, albowiem całkowicie burzyły tworzony przez nią kłamliwy stereotyp. I rzecz charakterystyczna - Niemcy w swych raportach nazywali NSZ polskimi narodowymi bandytami. Określenie bandy przyjęli od nich komuniści, rozciągając je po wojnie na całe podziemie niepodległościowe.

Wśród przykładowych walk z Niemcami można wymienić:

• pod koniec 1942 r. pod Suchedniowem w Kieleckiem – wysadzenie w powietrze niemieckiego pociągu przewożącego rudę pirytową,
• w poł. stycznia 1943 r. – uderzenie na niemiecki magazyn broni w Kielcach, w wyniku którego zdobyto kilkanaście ckm-ów i ok. 16 tys. sztuk amunicji,
• w marcu 1943 r. – rozbicie niemieckiego więzienia oraz posterunku żandarmerii wojskowej w Kraśniku przez pierwszy partyzancki oddział NSZ, zwany "Aleksandrówką",
• 20 kwietnia 1943 r. – uderzenie wspólnie z AK na Bank Emisyjny w Częstochowie wykonane przez oddziały "Stepa" i "Zagłoby",
• w poł. sierpnia 1943 r. – uderzenie "Aleksandrówki" na bank w Janowie Lubelskim,
• na pocz. września 1943 r. – bitwa pod Ujściem z niemiecką kompanią żandarmerii wojskowej, która pozwoliła oddziałowi AK w tym czasie rozbić więzienie w Biłgoraju,
• pod koniec 1943 r. – uderzenie oddziału "Stepa" na kolonię niemiecką w Marianowie, dzięki któremu zdobyto dużo broni i amunicji,
• w kwietniu 1944 r. – zwycięska walka z Niemcami oddziałów "Stepa" i "Dymszy" pod Michałowicami w Opatowskiem,
• w poł. 1944 r. – uderzenie oddziału "Stepa" na magazyn wojskowy we Włoszczowie oraz rozbicie niemieckiej kompanii piechoty,
• 26 lipca 1944 r. – uderzenie na Niemców 204 pp NSZ pod Lubczą w celu pomocy oddziałowi AK; zdobyto broń i samochody ciężarowe,
• 26 lipca 1944 r. – zwycięska bitwa z oddziałem SS pod Olesznem oddziału "Żbika" i oddziału AK Mieczysława Tarchalskiego ps. "Marcin".
• 5 maja 1945 wyzwolenie kobiecego obozu koncentracyjnego w Holiszowie (Czechy)

Z publikowanych dopiero teraz dokumentów konspiracji komunistycznej (M.J. Chodakiewicz, P. Gontarczyk, L. Żebrowski, Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty, 3 tomy, Warszawa 1997-1998) wynika, że liczne zbrodnie, popełnione podczas wojny na ludności żydowskiej, a przypisywane NSZ i AK, jednoznacznie obciążają podziemie komunistyczne( głównie GL i AL.).

W NSZ służyło, wbrew stereotypowym opiniom, wielu Żydów. Także w partyzantce. NSZ-owcy mają także duże zasługi w udzielaniu pomocy (także w gettach) i schronienia ludności żydowskiej. Wynika to m.in. nawet z zachowanych akt procesów sądowych członków tego podziemia, sądzonych po wojnie w PRL. Ocaleni z zagłady przez NSZ-owców Żydzi składali niejednokrotnie świadectwa, które ratowały życie żołnierzy i oficerów NSZ. Trzeba przyznać, że było to ze strony ocalonych z Holocaustu akt odwagi - oni także mogli narazić się na represje, a mimo to wielu z nich dało świadectwa prawdzie.

Komendanci Główni NSZ

• płk Ignacy Oziewicz ps. "Czesław" (od 20 września 1942 r. do pocz. czerwca 1943 r.)
• płk dypl. w st. sp./gen. bryg. NSZ Tadeusz Kurcyusz ps. "Żegota", "Morski", "Fiszer", "gen. Mars" (od 1 sierpnia 1943 r. do 22/23 kwietnia 1944 r.)
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński" (od 22 kwietnia do 24 lipca 1944 r.)
• gen. bryg. w st. sp./gen. dyw. NSZ Tadeusz Jastrzębski ps. "Powała" (od 24 lipca do poł. października 1944 r.)
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński" (od poł. października do 18 października 1944 r.)
• mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", "St. Bogucki" (od 20 października 1944 r. do pocz. sierpnia 1945 r.)
• ppor. rez./ppłk NSZ Stanisław Kasznica ps. "Wąsal", "Przepona", "Wąsowski", "Stanisław Wąsacz" (od sierpnia 1945 r. do 15 lutego 1947 r.)

Komenda Główna NSZ

Struktury terenowe NSZ

Przy Komendancie Głównym NSZ (Dowódcy NSZ) funkcjonował sztab składający się z 6 Oddziałów zorganizowanych w 3 Działy: Dowodzenia, Administracyjny oraz Komendę Główną. Sztabem kierował Szef Sztabu, a na czele poszczególnych Działów stali jego zastępcy. Oddziałami kierowali szefowie oddziałów. Ponadto powołano do życia tzw. Akcję Specjalną w celu wykonywania bieżących zadań o charakterze wojskowym. Zorganizowano również Pomocniczą Służbę Kobiet NSZ.

• Komenda Główna NSZ (Dowództwo NSZ)
• Komendant Główny NSZ (Dowódca NSZ)
• Szef sztabu KG NSZ – mjr dypl./ppłk NSZ Edmund Ludwik Michalski ps. "Kajetan" (od lata 1942 r. do kwietnia 1943 r.), kpt. dypl./mjr NSZ Stanisław Żochowski ps. "Bohdan", "Orłowski", "Strzała", "Oswald Walter" (od kwietnia do czerwca 1943 r.), ppłk dypl./płk NSZ Wacław Świeciński ps. "Tuwar", "Brzeski", "Dzięcioł", "Ksawery", "Stwosz", "Tarzan", "Tol" (od czerwca 1943 r. do października 1944 r.)
• Zastępca szefa sztabu KG NSZ – mjr/ppłk NSZ Albin Walenty Rak ps. "Lesiński", "Karol Lesiński" (od maja 1943 r. do kwietnia 1944 r.)

• Oddział I Organizacyjny – mjr/ppłk NSZ Tadeusz Danilewicz ps. "Kuba", "Łoziński" (od lata 1942 r. do kwietnia 1944 r.), ppor./mjr NSZ Wiktor Radziszewski ps. "Reński", "Wiktor" (od kwietnia do końca września 1944 r.)
• Oddział II Wywiadowczy (Centrala Służby Wywiadowczej) – ppłk dypl. Wacław Berka ps. "Brodowicz", "Wacław II" (od lata do grudnia 1942 r. – część badaczy uważa, że nie pełnił tej funkcji), ppor./mjr NSZ Witold Gostomski ps. "Nałęcz", "Hubert", "Witold" (od grudnia 1942 r. do września 1944 r.), kpt. NSZ Otmar Wawrzkowicz ps. "Oleś", "Kaczkowski" (od września 1944 r. do I 1945 r.)
• Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy – kpt./ppłk NSZ Tadeusz Boguszewski ps. "Wacław III", "Bielecki", "Wacław Niekonieczny" (od września 1942 r. do lipca 1944 r.)
• Oddział IV Kwatermistrzowski – kpt. dypl. Jan Ostrowski
• Oddział V Łączności – NN ps. "Zbigniew Sawicki"
• Oddział VI Oświatowo-Wychowawczy (do września 1943 r. pod nazwą Szefostwa Służby Oświatowo-Wychowawczej) – ppor. rez./kpt. NSZ Julian Sędek ps. "Juliusz Mac", "Mickiewicz" (do września 1943 r.), pchor./ppor. NSZ Witold Borowski ps. "Wiktor Brzeziński" (od września 1943 r.)
• Biuro Informacji NSZ – pchor./por. NSZ Mirosław Ostromęcki ps. "Mirski"
• Centralny Wydział Finansowy – kpt./mjr NSZ Jerzy Olgierd Iłłakowicz ps. "Jerzy", "Michał Zawisza", "Izydor" (od lata 1942 r. do stycznia 1945 r.)
• Biuro Fałszerstw – Władysław Weker ps. "Franek"
• Służba Duszpasterstwa – ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. "Benedykt" (od lata 1942 r. do 1 lutego 1944 r.), ks. dziekan Piotrowski ps. "Stanisław Chorzemiński"
• Wojskowa Służba Kobiet – kpt. Halina Reszke (od lata 1942 r. do upadku powstania Warszawskiego)
• Oddział Bojowy przy KG NSZ – por. Tadeusz Siemiątkowski ps. "Mazur" (od lata 1942 r. do wybuchu powstania warszawskiego)
• Brygada Dyspozycyjna Komendanta Głównego NSZ – kpt./ppłk NSZ Zygmunt Reliszko ps. "Kołodziejski", "Zygmunt" (od 1943 r. do upadku powstania warszawskiego)
• Batalion Osłony KG NSZ – kpt. NSZ Mieczysław Dukalski ps. "Mieczysław Pomorski", "Jacek" (od 1 stycznia do 21 lipca 1944 r.)

Struktura organizacyjna NSZ w terenie

Inspektoraty NSZ

• Inspektorat Ziem Zachodnich
• Inspektorat Ziem Centralnych
• Inspektorat Ziem Północnych
• Inspektorat Ziem Południowo-Zachodnich (Okręgi: III, V)
• Inspektorat Ziem Południowo-Wschodnich (Okręgi: IV, VII, XIV) – NN ps. "Zachoszcza"
• Inspektorat Ziem Północno-Wschodnich (Okręgi: XV, XVI, XVII) – nigdy nie został utworzony

Okręgi NSZ

• Okręg I-A (późniejszy I) Warszawa–miasto – por. rez./mjr NSZ Mieczysław Osmólski ps. "Mieczysław", "Kozłowski" (od lata 1942 r. do wybuchu powstania warszawskiego)
• Okręg I-B (późniejszy VI) Warszawa–powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. "Barski", "Grządziel", "Grey" (od lata 1942 r. do wybuchu powstania warszawskiego)
• Okręg II Mazowsze Północne – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński", "Gryf" (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.), mjr/ppłk NSZ Józef Żbikowski
• Okręg III Lubelski – kpt./mjr NSZ Michał Kłosowski ps. "Rola", "Stanisław Michałowicz" (od kwietnia 1943 r.), mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", "St. Bogucki" (do czerwca 1944 r.), ppłk dypl. NN ps. "Tur"
• Okręg IVC Rzeszowski – por./rtm. NSZ NN ps. "Florian", "Chwalibóg", "Turkus" (od poł. grudnia 1942 r. do poł. lutego 1943 r.), kpt./ mjr NSZ Józef Baran ps. "Lucjan" (od poł. lutego 1943 r.) Z obwodami np.Obwód Jasło ZWZ AK,Sanok,Krosno.
• Okręg V Kielecki (późniejszy Kielecko-Radomski) – mjr/ppłk NSZ NN ps. "Olgierd Mirski", "Kordian" (od lata 1942 r.)
• Okręg VI Warszawa – powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. "Barski", "Grządziel", "Grey" (od czerwca do 18 października 1944 r.)
• Okręg VII Krakowski – kpt./mjr NSZ Piotr Mierosław ps. "Geograf" (do sierpnia 1943 r.), por./kpt. NSZ Julian Sędek ps. "Juliusz Mickiewicz"
• Okręg VIII Częstochowski (Częstochowa – Śląsk) – mjr Stanisław Nowak ps. "Zygmunt" (do grudnia 1943 r.), kpt./mjr NSZ Leon Janik ps. "Janosik" (od grudnia 1943 r. do lutego 1944 r.), mjr/ppłk NSZ NN ps. "Jan Lech" (od lutego do kwietnia 1944 r.), mjr Bolesław Karczewski ps. "Karski" (do września 1944 r.)
• Okręg IX Łódzki – strz./ppor. NSZ Ewaryst Zwierzewicz ps. "Bogumił Bogucki" (od września 1942 r. do marca 1944 r.), NN ps. "Andrzej Burza"
• Okręg X Poznański – por. rez./kpt. NSZ Władysław Rutkowski ps. "Włodzimierz" (do jesieni 1943 r.), ppłk w st. sp./płk NSZ NN ps. "Winiarski Stefan" (prawdopodobnie do grudnia 1944 r.)
• Okręg XI Pomorski
• Okręg XII Podlaski – ppłk Stanisław Miodoński ps. "Sokół". kpt./mjr NSZ Szczepan Piszczek ps. "Tomasz"
• Okręg XIII Białostocki – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński", "Gryf" (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.)
• Okręg XIV Lwowski – Adolf Bańka ps. "Tatrzański", "Ryszard Brzostowski" (do kwietnia 1943 r., kiedy większość Okręgu podporządkowała się operacyjnie lokalnym strukturom ZWZ-AK), mjr/ppłk NSZ Adam Niedzielski ps. "Zbigniew Zbrowski", por./mjr NSZ Wojciech Stefankiewicz ps. "Gromski"

Czasopisma wydawane przez NSZ

• "Szaniec" – główne pismo NSZ
• "Biuletyn Centralny" – główny organ prasowy NSZ przeznaczony dla kierownictwa organizacji, wychodziło w Warszawie od marca 1943 r. do końca lipca 1944 r.
• "Polska Informacja Prasowa" – tygodnik powielany, liczący przeciętnie ok. 30 stron, formatu A4, wewnętrzny biuletyn tajnej Organizacji Wewnętrznej, wydawany od 1940 r. w Warszawie, w 1944 r. nakład liczył 400 egz., docierał tylko do członków OP i Służby Cywilnej Narodu
• "Propaganda Centralna" (potem P.C.) – dwutygodnik powielany o objętości do 30 stron, formatu A4, pismo wewnętrzne, nakład ok. 80 tys. egzemplarzy, ukazywało się od 1942 r.
• "Naród i Wojsko" – red. Lech Neyman ps. "Domarat"
• "Narodowe Siły Zbrojne" – wydawane od 1943 r.
• "Pochodnia" – wydawana od grudnia 1939 r. w Łodzi, od 1940 r. zmieniła tytuł na "Na zachodnim szańcu", nakład doszedł do 3 tys. egz.
• "Lux Mundi" – jedyne w konspiracji pismo przeznaczone dla kapelanów partyzanckich, red. ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. "Benedykt"
• "Chrobry Szlak" – wychodziło w Kielcach
• "Szczerbiec" – wychodziło m.in. w Opatowie
• "Aktualne wiadomości z Polski i ze świata"
  – wychodziło w Wo­ło­mi­nie

NSZ to organizacja narodowa, polska, całkowicie wolna od wszelkich obcych wpływów, niezależna ideologicznie i finansowo od żadnej z walczących stron. Jej celem była nie tylko walka o niepodległość Polski - o to walczyły wszystkie organizacje niepodległościowe. NSZ miały własną koncepcję państwa, program polityczny, gospodarczy i oświatowy. Rozumiały doskonale niebezpieczeństwo komunistyczne, grożące nam wieloletnią okupacją powojenną przez Związek Sowiecki przy pomocy ich agentów z PPR i GL-AL. NSZ były bowiem nie tylko siłą wojskową, ale także polityczną, atrakcyjną szczególnie dla młodych pokoleń Polaków.

Ale walka o przyszłą Polskę toczyła się nie tylko na płaszczyźnie militarnej, która pod koniec wojny traciła znaczenie na rzecz rozstrzygnięć politycznych. I nie z winy Polaków, którzy walczyli wszędzie i za wszystkich sprzymierzeńców przelewali swą krew, nie byli stroną zwycięską w tej wojnie.

Organizacje niepodległościowe - niezależnie od przekonań ich członków - dobrze zasłużyły się ojczyźnie, walcząc także po wojnie z okupacją komunistyczną. Wśród nich były także Narodowe Siły Zbrojne.