Intelligenzaktion Litzmannstadt – kryptonim regionalnej akcji specjalnej przeprowadzonej przez Niemców w okupowanej Polsce w ramach tzw. Intelligenzaktion.

Monument w lasach lućmierskich upamiętniający ofiary Intelligenzaktion Litzmannstadt

Akcja ta wymierzona była w działaczy ży­dow­skich partii lewicowych, przedstawicieli miesz­czań­stwa i inteligencji żydowskiej w Łodzi, zwłaszcza działaczy po­li­tycz­nych i społecznych, polską elitę in­te­lek­tu­al­ną mieszkającą w re­gio­nie łódzkim miała na celu jej całkowitą eliminację i była pier­wszym krokiem do ger­ma­ni­za­cji tego regionu Polski po klęsce wrześniowej. Wymordowano w niej około 500 urzędników, znanych w regionie działaczy społeczno-politycznych i gospodarczych, duchownych, nauczycieli.

W wyniku akcji przeprowadzonej między 9 a 11 listopada 1939 niemiecka policja aresztowała na podstawie specjalnych list proskrypcyjnych tzw. "Sonderfahndungsbuch Polen" około 1.500 osób. Zatrzymanych umieszczono w kinie "Wolność" w Pabianicach, w fabryce Arnolda Bayera w Rudzie Pabianickiej oraz w obozie w fabryce włókienniczej Michała Glazera na Radogoszczu, który w następnych dniach stał się głównym obozem tej akcji. Z czasem, do końca listopada 1939 r., przeniesiono do niego aresztantów z Pabianic i Rudy Pabianickiej po wstępnie dokonanej selekcji. Stąd zabierano ich do siedziby łódzkiego gestapo przy ul. K. Anstadta gdzie funkcjonował sąd doraźny. W ciągu kilkuminutowej rozprawy zapadały w zasadzie tylko wyroki śmierci, które były natychmiast wykonywane zbiorowo w położnym kilka kilometrów na północny-zachód od Zgierza lesie lućmierskim. Pierwsza egzekucja ok. 40 osób odbyła się dzień później w lesie łagiewnickim i rozstrzelano w niej głównie łódzkich nauczycieli. Kolejne egzekucje odbyły się w dniach 21–30 XI 1939 r. – między innymi też na poligonie Brus w Łodzi – i były kontynuowane do 1940

Ofiary akcji

W regionalnej akcji Intelligenzaktion w regionie łódzkim zginęli m.in.:

• Aleksy Rżewski - były prezydent Łodzi,
• Edward Dudkiewicz - prezes Zarządu Oddziału Grodzkiego Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP),
• Tomasz Wasilewski - senator RP i prezes Oddziału (ZNP),
• Feliks Wołoszczuk - inspektor szkolny,
• Jan Gertner - nauczyciel z Łodzi.
• Jan Ring - dyrektor Kolei Elektrycznych i prezes Oddziału Łódzkiego Związku Obrony Kresów Zachodnich,
• Wacław Lambrecht - urzędnik Zarządu Miejskiego,
• Czesław Kowalski - sekretarz grodzki BBWR,
• Władysław Łuczakowski - członek Stronnictwa Ludowego.
• Karol Hiller - artysta malarz, prezes Klubu Demokratycznego w Łodzi,
• Aleksander Margolis - lekarz, działacz Bundu,
• Stefan Kulczyński - prezes Polskiego Związku Zawodowego Dziewiarzy,
• Władysław Wierzbicki - harcmistrz RP,
• Zygmunt Kłys - działacz społeczny z Pabianic
• Józef Ab – właściciel i dyrektor szkoły w Łodzi, działacz oświatowy,
• Mieczysław Hertz - łódzki fabrykant, historyk, działacz społeczny
• Aron Luboszycki – łódzki nauczyciel, pedagog, poeta, prozaik, krytyk literacki pochodzenia żydowskiego,
• Chaim Lajb Poznański – żydowski nauczyciel i działacz oświatowy oraz polityczny i społeczny w Łodzi,
• Wolf Wiener – dziennikarz i pisarz, łódzki działacz oświatowy pochodzenia żydowskiego, działacz syjonistyczny.

Źródło:

"Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej", Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005 ISBN 8390742225