Pałac Umiastowskich

Żemłosław – wieś położona w ob­wodzie grodzieńskim, opodal So­bot­nik, oddalona o kilkanaście kilo­me­trów od Lidy, do 1945 roku należała do Polski. W wyniku IV rozbioru Polski trafiła pod okupację sowiecką (ZSRR) a obecnie pod administracją białoruską.

Pałac Umiastowskich we wsi Że­mło­sław pod Iwie jest dokładną kopią „Pałacu na Wodzie” w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Powstał w latach 1863 – 1877. Jego wła­ści­cie­la­mi byli m.in. wicegubernator grodzieński w czasach zaboru rosyjskiego i sędzia trybunału – Emil Umiastowski. Majątek pokazywano sobie wów­czas jako wzór, a wyrabiane w nim sery szwajcarskie cieszyły się w okolicy wielką popularnością.

Po pierwszej wojnie światowej Umiastowscy czynnie wzięli udział w życiu odradzającej się ojczyzny. Bronisław Umiastowski został pierwszym kwestorem i współtwórcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1922 roku Janina Umiastowska tworzyła dla Uniwersytetu fundację w Że­mło­sła­wiu. Uczestniczyła również pracach nad odkryciem grobów królewskich i ksią­żę­cych w Katedrze Wileńskiej.

Najznamienitszym dziedzicem Żemłosławia był Władysław hrabia Umia­sto­wski (zm. 1905) wraz ze swą małżonką Janiną z hrabiów Ostroróg-Sadowskich, autorką wspomnień Szmat ziemi i życia... wydanych w Wilnie w 1928 roku pod pseudonimem „Nałęcz”. Po śmierci męża, hrabina Janina utworzyła w Żemłosławiu „Żemłosławską Fundację Naukową hrabiostwa Umiastowskich” przy Uniwersytecie Wileńskim „Stefana Batorego”.

Po 1945 władza sowiecka znacjonalizowała obiekt i utworzyła kołchoz który trafił pod administrację sowiecką a później białoruską, nastąpił upadek całego zespołu pałacowego.

Jeszcze w latach 90. XX wieku mieściły się tam biura białoruskiego koł­cho­zu, biblioteka, poczta i komunistyczny klub wiejski.

W 2006 roku kołchoz i pałac Umiastowskich włączono do sąsiedniego kołchozu Subotniki. Nazwa pochodzi od miejscowości, w której znajduje się ufundowany przez dziedzica tych ziem Władysława hrabiego Umiastowskiego w 1906 roku kościół. W jego podziemiach spoczywają szczątki przedstawicieli rodu, w tym szczątki samego fundatora.

W 2009 roku majątek został sprzedany przedsiębiorcy z Mińska, ale jak wykazało dochodzenie prokuratorskie z rażącym naruszeniem – budynek został sprzedany za zaledwie 9 milionów rubli (równowartość ok. 2 tys. złotych!), podczas gdy eksperci oszacowali go na 1 mld rubli. Transakcja została wówczas anulowana, obiekt wrócił na stan Komitetu Wy­ko­naw­cze­go Iwie.

W 2012 roku w pałacu wybuchł pożar, w wyniku którego ucierpiało pokrycie dachu. By ratować zabytek, miejscowe władze próbowały go sprzedać, ale białoruscy urzędnicy z Grodna piętrzyli problemy.

Pałac Umiastowskich w Żemłosławiu (Grodzieńszczyzna) jest kopią pałacu Na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Obiekt z XIX wieku został zrujnowany po drugiej wojnie światowej, teraz trafił na aukcję. Cena wywoławcza to… 280 złotych. Będzie to już czwarta próba oddania pałacu w ręce inwestora. W 2015 roku miejscowe władze ogłosiły, że znalazł się nabywca, Jordańczyk. Biznesmen miał kupić pałac za 357 tys. złotych.

Tak Białoruś niszczy polskie zabytki mówiące o polskości tych ziem o pol­skiej Grodzieńszczyźnie.