101
96
95
Maria Turlejska

Maria Turlejska (z domu Zieleńczyk, ur. 23 sierpnia 1918 w Warszawie, zm. 16 lipca 2004 w Warszawie) – polska socjolog, historyk i publicystka. Była profesorem i wykładowcą w Uniwersytecie Warszawskim, Wojskowej Akademii Politycznej i Uniwersytecie Wrocławskim. Współpracowała z "Polityką". Jako historyk specjalizowała się w dziejach najnowszych Europy.

Agentka UB znana jako TW „Ksenia.”

Tuż przed wojną wyszła za mąż za działacza Komunistycznej Partii Polski Jana Turlejskiego. Poznała go bywając na spotkaniach "Spartakusa" i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej podczas swoich studiów u Stanisława Ossowskiego. Lata 1939-1941 spędziła wraz z mężem w Łomży pod okupacją sowiecką. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej mąż Turlejskiej jako deputowany do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi ewakuował się z Armią Czerwoną do Moskwy i potem zginął w czasie próby przerzutu do Polski, gdzie jako członek "Grupy Inicjatywnej" miał odbudowywać partię komunistyczną. Sama Turlejska przedostała się do Warszawy i tam po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej aktywnie włączyła się w jej działalność. Była zecerem w tajnej drukarni PPR, należała do Gwardii Ludowej i Armii Ludowej.

Po zakończeniu wojny funkcjonowała w aparacie władzy komunistycznej. Uczestniczyła m.in. osobiście w fałszowaniu wyników referendum ludowego pod hasłem "3 × TAK" w czerwcu 1946. W latach 1947-1948 była szefową Wydziału Historii Partii KC PPR; jej zadaniem było m.in. wprowadzenie takich zmian do programów nauczania historii, które wygodne były dla władz komunistycznych i które zacierały fakty dowodzące istnienie konfliktów w historii stosunków polsko-rosyjskich. Ściśle w tym czasie współpracowała z Władysławem Gomułką.

Według zachowanych w IPN danych Turlejska została także w tym czasie (1950) zwerbowana przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego; miała tam funkcjonować jako TW "Ksenia” prowadzona przez płk. Józefa Światło. Zachowało się około stu meldunków pisanych przez Turlejską, głównie o pracownikach Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR i Wojskowej Akademii Politycznej. W 1955 została usunięta z PZPR, później jednak, po dojściu Gomułki do władzy, ponownie wróciła do łask aparatu partyjnego. Wraz z gen. Janem Czaplą była współautorką wydanej w 1966 przez Wojskową Akademię Polityczną im. F. Dzierżyńskiego książki "Z walk przeciwko zbrojnemu podziemiu 1944-1947".

Po roku 1970 ekipa Gierka raz jeszcze usunęła ją z kręgów zbliżonych do władzy; jej książkę "Zapis pierwszej dekady" z roku 1972 wycofano z księgarń i cały nakład przeznaczono na przemiał. Po roku 1976 publikowała w tzw. drugim obiegu m.in. pod pseudonimem Łukasz Socha. Często odwiedzała również odsuniętego od władzy Władysława Gomułkę, z którym prowadziła dyskusje, zbierając przy tym informacje do swoich opracowań historycznych. Po wprowadzeniu stanu wojennego opublikowała w 1984 "Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944-1954", opracowanie oparte m.in. na dokumentach z tajnych archiwów PRL, z których część otrzymała w 1980 od Gomułki. Za książkę tę otrzymała w 1987 Nagrodę Kulturalną "Solidarności". Była konsultantką historyczną filmu fabularnego "Przesłuchanie" (1982) reż. Ryszarda Bugajskiego. Od roku 1989 współpracowała z Gazetą Wyborczą kontynuując wieloletnią znajomość z Adamem Michnikiem.

Kontrowersje wokół Turlejskiej nie ustały po jej śmierci. Jej przeciwnicy pamiętają jej niechlubne zasługi dla reżimu stalinowskiego i współpracę z tzw. "informacją" - tajnymi służbami w tamtym okresie. Nadto podnoszą jej również sprzeciw w sprawie podręczników szkolnych do historii autorstwa dra Leszka A. Szcześniaka w roku 1999.

Prywatnie okryła też hańbą własną rodzinę gdyż Adam Zieleńczyk, ojciec Turlejskiej, był dyrektorem gimnazjum i bratem matki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.