Kazimierz Sosnkowski

Kazimierz Sosnkowski, herbu Godziemba, pseudonimy: "Baca", "Godziemba", "Józef", "Józef Godziemba", "Ryszard", "Szef" ur. 19 listopada 1885 w Warszawie, zm. 11 października 1969 w Arundel, w Kanadzie – założyciel Związku Walki Czynnej, szef sztabu I Brygady Legionów, generał broni Wojska Polskiego, minister spraw wojskowych, następca Prezydenta RP, minister w rządzie na emigracji, komendant główny Związku Walki Zbrojnej, Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych.

Absolwent wydziału architektury Politechniki Lwowskiej. Generał broni Wojska Polskiego (od roku 1936). Od 1904 członek Polskiej Partii Socjalistycznej następnie również Organizacji Bojowej PPS. Komendant Organizacji Bojowej PPS okręgu warszawskiego. Kierował nią podczas tzw. krwawej środy 15 sierpnia 1906 r., kiedy to ataki "bojowców" na posterunki rosyjskiej policji spowodowały ich panikę i wycofanie Rosjan z Warszawy na kilka dni.

W roku 1908 wszedł do Rady Głównej Związku Walki Czynnej, w 1910 był współzałożycielem Związku Strzeleckiego. Mianowany zastępcą komendanta głównego ZS i szefem sztabu (jednocześnie).

W czasie I wojny światowej służył w Legionach Polskich, początkowo jako zastępca dowódcy 1 pułku piechoty (Józefa Piłsudskiego), potem I Brygady. Po ustąpieniu Józefa Piłsudskiego ze stanowiska dowódcy I Brygady i z Legionów dnia 26 września 1916 roku objął komendę I Brygady. Po tzw. kryzysie przysięgowym został 22 lipca 1917 roku aresztowany razem z Piłsudskim, a we wrześniu 1918 osadzony z nim wspólnie w twierdzy w Magdeburgu, gdzie przebywali do 8 listopada 1918.

Po zwolnieniu z Magdeburga przybył wraz z Piłsudskim 10 listopada 1918 roku do Warszawy, gdzie objął funkcję dowódcy Okręgu Warszawa. W marcu 1919 roku objął stanowisko wiceministra spraw wojskowych. Kilka lat przed wybuchem wojny zostaje prezesem klubu sportowego Polonia Warszawa.

W wojnie polsko-bolszewickiej wystąpił na zagrożonym odcinku frontu (północ) – jako dowódca Armii Rezerwowej. Dowodził z powodzeniem, aczkolwiek ogólna sytuacja nie pozwoliła Wodzowi Naczelnemu powodzenia tego wykorzystać.

Odpowiedzialny za całość gospodarki wojennej państwa. Zainicjował i przeprowadził budowę portu przeładunkowego w Gdyni, co wiązało się z blokowaniem dostaw do Polski w krytycznym momencie bitwy warszawskiej, nabytego za granicą sprzętu wojennego Wojska Polskiego przez władze Wolnego Miasta Gdańska. Jednocześnie sprawował w sierpniu 1920 roku faktyczne dowództwo obrony Warszawy. Jeden z pierwszych odznaczonych Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari II kl.

W okresie od września 1921 do 17 lutego 1924 wielokrotny minister spraw wojskowych. Główny negocjator wojskowej umowy polsko-francuskiej z 1921 r. Położył duże zasługi w dziedzinie organizacji i modernizacji Wojska Polskiego w latach 1920-1924. Po odwołaniu ze stanowiska ministra pełnił szereg funkcji dyplomatycznych. W 1925 mianowany przedstawicielem Polski przy Lidze Narodów na konferencję rozbrojeniową w Genewie, gdzie zainicjował uchwalenie konwencji o zakazie użycia broni bakteriologicznej oraz w sprawie produkcji i handlu bronią.

14 kwietnia 1925 Prezydent RP mianował go dowódcą Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. Po powołaniu w 1927 roku Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych mianowany inspektorem Armii Podole, od 1928 także Armii Polesie. Jednocześnie nadal aktywny w służbie dyplomatycznej. Po śmierci marszałka Piłsudskiego wyraźnie odsuwany na boczny tor życia politycznego i wojskowego. Pełnił funkcję protektora Ligi Morskiej i Kolonialnej.

Odsunięty od przygotowań wojennych, do 10 września 1939 roku pozostawał bez przydziału wojennego. 10 września otrzymał propozycję objęcia stanowiska wicepremiera odpowiedzialnego za całokształt gospodarki wojennej. Propozycję odrzucił jako spóźnioną i bezcelową. Tego dnia wyznaczony generałem do zleceń Naczelnego Wodza. Zwolennik odwrotu na południe. Proponował utworzenie grupy armii w składzie Armii Warszawa, Poznań, Pomorze i Łódź celem maksymalnie długiego związania sił niemieckich w rejonie Warszawy i Kutna.

Propozycja została odrzucona przez Naczelnego Wodza. W rezultacie działania w tym rejonie nie były skoordynowane, co przyczyniło się do klęski nad Bzurą.

10 września 1939 Naczelny Wódz podporządkował mu Armię "Małopolska", Armię "Kraków", Dowództwo OK Nr VI oraz wszystkie oddziały wojskowe improwizowane w Małopolsce wschodniej, a także wszystkie oddziały wojskowe przybywające transportami kolejowymi do Lwowa (między innymi Grupa Grodzieńska i 35 DP (rez.)).

Kilkakrotnie przełamał niemieckie okrążenia, kierując się w stronę Lwowa. Stoczył szereg zwycięskich walk, które wszakże doprowadziły w ostateczności do całkowitego wyczerpania możliwości działania operacyjnego. 22 września 1939 roku w trakcie przebijania się do Lwowa odcięty od resztek swoich jednostek w rejonie Brzuchowic. W cywilnym przebraniu przedostał się przez tereny zajęte przez Armię Czerwoną na Węgry, po czym trafił do Francji.

Wyznaczony następcą przez prezydenta Raczkiewicza, wbrew stanowisku gen. Sikorskiego. Wszedł w skład rządu jako minister bez teki. Jednocześnie 8 listopada 1939 r. mianowany przewodniczącym Komitetu Ministrów do Spraw Kraju. Pierwszy komendant główny Związku Walki Zbrojnej.

Po układzie Sikorski-Majski ustąpił z rządu na znak protestu przeciwko nieuregulowaniu w nim kwestii wschodnich granic Polski (1941).

Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie lotniczej w Gibraltarze, 8 lipca 1943 mianowany Naczelnym Wodzem. Przeciwny wywołaniu powstania warszawskiego, odsuwany konsekwentnie na boczny tor przez premiera Stanisława Mikołajczyka, nie zdołał zapobiec jego wybuchowi. Zabiegał z niewielkim skutkiem o pomoc aliancką dla powstania. Nie mogąc uzyskać jej oficjalnie zarzucił zachodnim aliantom złamanie umów sojuszniczych. 30 września 1944 pod naciskiem Winstona Churchilla zdymisjonowany ze stanowiska Naczelnego Wodza.

Po wojnie zamieszkał w Kanadzie. Oficjalny następca prezydenta Augusta Zaleskiego (poprzednio został pominięty). Cieszył się znacznym autorytetem w środowiskach emigracyjnych.

Zmarł w Kanadzie, pochowany w Paryżu. W 1992 roku urnę z jego prochami sprowadzono do Warszawy, gdzie pozostaje obecnie (w podziemiach archikatedry św. Jana).

Był odznaczony m.in. Orderem Orła Białego (pośmiertnie, 1995).

9 grudnia 2005 r. powstała uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie uczczenia pamięci gen. Kazimierza Sosnkowskiego w 120. rocznicę urodzin.