Arthur Karl Greiser

Arthur Karl Greiser (ur. 22 stycznia 1897 w Środzie Wielkopolskiej, zm. 21 lipca 1946), Namiestnik Rzeszy i Gauleiter Poznania w latach 1939­-1945. Główny realizator polityki na­zi­sto­w­skiej w okupowanej Wie­l­ko­po­l­sce i przyłączonej do Warthegau części ziemi łódzkiej.

Po wyjściu ze szpitala pozostawał bez pracy, następnie próbował bez­sku­te­cz­nie powodzenia w kupiectwie. Podejmował się prac dorywczych, obwożąc w lecie turystów wynajętą motorówką po Gdańsku, a w zimie ho­lu­jąc statki w porcie gdańskim. Do NSDAP wstąpił w 1929 r. Miał zacięcie oratorskie, które zyskało mu mir w szeregach partii. W 1934 r. został pre­zy­den­tem Senatu gdańskiego, czyli głową Wolnego Miasta Gdańska. Po wy­bu­chu wojny w 1939 r. chciał się znów zaciągnąć do marynarki. Lecz Adolf Hitler wyznaczył go na Namiestnika Rzeszy w Poznaniu i oddał mu cał­ko­wi­tą władzę w Warthegau. „Żaden książę, ani król nie miał takiej wła­dzy”, mówił Greiser w przemówieniu 5 listopada 1939 r. do swych rodaków w ro­dzin­nym mieście, Środzie wielkopolskiej. Tam też otwarcie wyłożył naj­waż­niej­sze punkty swojego eksterminacyjnego programu wobec ludności po­l­skiej. Rozwinął je w przemówieniu inaugurującym jego urzędowanie, na­s­tęp­ne­go dnia w Poznaniu.

Warunki, jakie stworzył Greiser ludności polskiej w Warthegau, oznaczały jeszcze dotkliwsze represje i ograniczania niż te, które były udziałem Po­la­ków w Generalnym Gubernatorstwie. Polacy poddani byli niewolniczej pra­cy, zamknięto niemal wszystkie kościoły, żywność ograniczono do gło­do­wych racji. Zamiarem Greisera było całkowite zniemczenie Wielkopolski, która miała stać się integralną częścią III Rzeszy. Cel miał być osiągnięty przez połączenie kilku metod: – fizycznej eksterminacji, która dotyczyła zwłaszcza szeroko pojętych elit, – deportacji znacznej części ludności do Generalnego Gubernatorstwa, tak by zrobić miejsce dla Niemców, ścią­ga­nych do Warthegau z różnych stron Europy, a zwłaszcza z terenów, które znalazły się pod kontrolą sowiecką, – wyszukiwaniu „niemieckiej krwi”, tj. wciąganiu części ludności na Volkslistę – wywózkom na roboty do Rze­szy. Ale najpilniejszym i pierwszoplanowym celem polityki lud­no­ścio­wej było dla nazistów „odżydzenie” Warthegau. Wielkopolskich Żydów najpierw wy­wo­żo­no do Generalnego Gubernatorstwa (tak jak i dziesiątki, a potem set­ki tysięcy etnicznie polskich Wielkopolan).

Władze Generalnego Gubernatorstwa wielokrotnie protestowały przeciwko wywózkom na ich teren Żydów z Warthegau, gdyż deportacje te rodziły dla nich zbyt wiele problemów organizacyjnych. Wywózki więc wstrzymano, a Ży­dów wielkopolskich zaczęto osadzać w obozach pracy – było ich kil­ka­dzie­siąt na terenie Warthegau – oraz w gettach. Największe getto powstało w Łodzi. Greiser – w porozumieniu z Heinrichem Himmlerem – uruchomił w grudniu 1941 r. obóz zagłady dla Żydów w Chełmie nad Nerem. Spośród wielkopolskich Żydów ocalał jeden na stu. Arthur Greiser był żonaty (w drugim małżeństwie) z Marią Koerfer, pianistką. Jego ambicją było, by Poznań stał się kulturalną stolicą niemieckiego Wschodu. Kraj Warty miał być Mustergau, tj. wzorcowym okręgiem pod każdym względem. W 1945 r. został aresztowany przez wojska amerykańskie i wydany Polsce. Arthur Greiser został stracony przez powieszenie 21 lipca 1946. Wyrok wykonano publicznie na stokach poznańskiej cytadeli. Była to ostatnia pub­li­cz­na eg­ze­ku­cja w Polsce.